Vườn trầu bên sông Hậu

Ngày nay, dù các thế hệ người Việt Nam mới đã sống trong hoàn cảnh xã hội mới, thì trầu cau vẫn có mặt trong đời sống và vẫn vẹn nguyên ý nghĩa tinh thần mà nó mang tải...

Vườn trầu bên sông Hậu ảnh 1

Chăm sóc vườn trầu ở Long Sơn

Từ thị trấn Phú Mỹ ở Phú Tân (An Giang), tôi theo tỉnh lộ 954 ngược lên đầu nguồn sông Hậu để tìm về làng trầu nổi tiếng một thời - trầu Long Sơn. Dài theo hai bên tỉnh lộ, những ruộng lúa xanh tươi đang phấp phơi trong nắng, thấp thoáng đâu đó dưới những ao, hồ, đàn vịt đồng vẫn vô tư bơi lội, nguẩy nguẩy cái đuôi, những giàn bầu, giàn mướp có trái đang "lớn xuống",... một vùng quê yên bình và thơ mộng. Xe tiếp tục chạy đến khi thấy những hàng trầu vàng ruôm, nối tiếp nhau ẩn hiện sau những căn nhà khang trang thì chúng tôi biết đã đến Long Sơn.

Trong ký ức của những người có hiểu biết về địa danh Long Sơn, luôn hiện lên hai loại cây đặc trưng, góp phần làm cho vùng đất này nổi tiếng, đó là trầu và nhãn. Theo thời gian, cây nhãn đã tàn lụi dần, không còn một vết tích nào sót lại. Riêng cây trầu, cứ ngỡ rằng cũng sẽ tàn lụi như cây nhãn, nhưng không ngờ trầu lại có sức sống bền bỉ, âm thầm, mặc những biến động của xã hội, khi mà thị trường tiêu thụ thu hẹp dần, và có lúc việc trồng trầu chỉ để người già trong gia đình sử dụng mà thôi. Bác Lâm Quang Hưng, năm nay 73 tuổi, cả đời gắn bó với cây trầu, đã chứng kiến loài cây này từ thời kỳ huy hoàng đến thời tàn lụi, kể cho tôi nghe:

- Trầu Long Sơn có hơn trăm năm về trước, có nguồn gốc từ trầu Bà Ðiểm. Nhưng từ khi đem về đây trồng, trầu Bà Ðiểm đã trở thành trầu Long Sơn nổi tiếng không kém nơi đã nhân giống về. Nổi tiếng vậy là nhờ cái mầu vàng ruôm đẹp mắt và mùi vị đặc trưng mà nơi gốc gác không có. Bí quyết để có được lá trầu như vậy là nhờ lúc bấy giờ người ta bón phân tằm cho trầu. Long Sơn giáp ranh Tân Châu, một địa phương trồng dâu nuôi tằm, để lấy sợi dệt vải mà sản phẩm là lãnh Mỹ A lừng danh một thời, nên dân gian nơi đây vẫn còn lưu truyền câu tục ngữ "lụa Tân Châu, trầu Long Sơn".

Trồng trầu rất nhiều công đoạn, những vùng đất trồng trầu không được ngập nước, nhưng cũng không thể thiếu nước. Ngày xưa trồng trầu cực nhất là khi gánh nước tưới, nên những vườn trầu thường cách sông không xa, chỉ khoảng 200m trở lại. Ðầu tiên, bà con cuốc đất lên rồi xới cho nhuyễn, lên luống và rải phân (ngày trước là phân tằm, bây giờ phân dơi, phân dê...) lên lớp đất vừa lên luống, rồi tưới nước và đóng cọc trầu xuống. Cọc trầu cao khoảng 5 m, bằng cây tre hoặc cây tràm. Thời gian đầu, trầu mới trồng chưa bắt rễ kịp, nên vào những ngày nắng, phải lấy lá chuối khô làm giàn trên mấy cọc trầu, che cho dây trầu không bị héo.

Vì trầu là loại cây "nắng không ưa, mưa không chịu", nên vào mùa nắng, bà con phải "đổ ngăn" hay gọi là "khui cục", thường là bốn gốc trầu vào một ngăn để giữ nước khi tưới. Còn vào ngày "mưa già" thì phải tiến hành "lắp cục", khai mương cho sâu để thoát nước, cho nên "trồng trầu thì phải khai mương..." là vì vậy. Mỗi năm, người trồng trầu chờ khi nước rút, lấy đất phù sa dưới sông lên phơi và xới nhuyễn ra, rồi đem đổ lên những luống trầu, để đất đai không bị cằn cỗi và cũng chính vì thế, những vùng đất trồng trầu thường cao hơn những nơi đất trồng loại cây khác.

Ngày trước, trầu Long Sơn được tiêu thụ khắp nơi, từ các huyện trong tỉnh đến các tỉnh đồng bằng sông Cửu Long, có khi lên tới thành phố, cạnh tranh với trầu Bà Ðiểm. Thêm nữa là tiêu thụ tại chỗ rất mạnh, vì lúc đó, phần lớn phụ nữ còn ăn trầu. Ngày nay về thăm lại vườn trầu là thăm lại cổ tục của ông bà xưa. Ðó là tục ăn trầu, tương truyền có từ thời Vua Hùng dựng nước.

Sự tích trầu cau đã trở thành câu chuyện truyền đời về quan niệm sống có nghĩa có tình, có người bảo hai chữ "tân lang" dùng chỉ chú rể trong đám cưới cũng từ hai nhân vật Tân - Lang của sự tích này mà ra. Ăn trầu là biểu hiện phong cách lễ nghĩa và tình cảm một cách độc đáo của người Việt Nam, bởi "miếng trầu là đầu câu chuyện". Và trong ca dao, trầu cau còn như ẩn dụ tình cảm:

"Anh về cuốc đất trồng cau
Cho em vun ké dây trầu một bên
Chừng nào trầu nọ bén lên
Cau kia sai trái lập nên cửa nhà".

Rồi một thời, "ăn trầu cắn chỉ" là một chuẩn mực về vẻ đẹp của các cô gái và cách têm trầu, kiểu ăn trầu cũng là tiêu chí để các bà mẹ chồng đánh giá tính nết và sự khéo léo của nàng dâu tương lai. Chưa nói, lá trầu còn được xem như một dược liệu trị bệnh, từ tập quán dán đuôi trầu lên trán để trị chứng nấc của trẻ em đến dùng lá trầu hơ nóng đắp cho cứng "mỏ ác" con nít mới sinh, đó là những bài thuốc dân gian rất hiệu nghiệm...

Trầu cùng với cau đã trở thành sính lễ quan trọng trong các đám hỏi, đám cưới. Cho nên trầu vẫn tồn tại, dù bây giờ ít người ăn trầu, khiến có cảm giác trầu cau đã mai một trong cuộc sống hằng ngày, hay trầu cau đã trở thành "cổ tích" trong lớp người trẻ hôm nay. Nhưng không, đến Long Hòa mới thấy sức sống bền bỉ của loại hàng hóa đặc biệt này, bởi nó chẳng những tồn tại mà còn đem lại thu nhập cao cho người nông dân.

Năm 2003, xã Long Sơn tách ra thêm xã Long Hòa gồm ba ấp: Long Hòa 1, Long Hòa 2 và ấp Long Thạnh 2, những vườn trầu còn lại của Long Sơn ngày xưa nay nằm ở xã Long Hòa. Tôi ghé thăm vườn trầu của anh Nguyễn Phú Trung ở ấp Long Hòa 2, vừa đi ra phía sau nhà, đã bị choáng ngợp bởi những cọc trầu cao vút đầy hai công đất, với những dây trầu bỏ vòi leo ngút mắt trong ánh nắng mai rực rỡ, đẹp vô cùng.

Anh Trung cho biết vườn trầu nhà anh cứ khoảng 15 ngày thì thu hoạch một lần, nếu trầu tươi tốt mỗi công có thể hái được một "muôn" lá trầu, một "muôn" lá trầu bán được khoảng hơn 1,5 triệu đồng, trừ chi phí cũng lãi được một triệu đồng. Như vậy cứ nửa tháng, với hai công trầu, gia đình anh Trung thu nhập khoảng hai triệu đồng, tương đối cao so với trồng các loại cây màu khác. Tôi tiếp tục tới thăm các vườn trầu lân cận, thấy chị Thái Bảo Liễu đang cặm cụi nhổ từng cây cỏ còn sót lại trên những "líp" trầu, chị bộc bạch với tôi:

"Ngày nay trồng trầu không còn phải tưới nước cực như trước nữa, toàn tưới bằng máy, khi thu hoạch lại có thương lái đến tận nơi để thu mua, không còn cảnh nơm nớp lo không biết bán ở đâu mỗi khi đến lứa trầu".

Tôi hỏi thường thì thương lái đến thu mua và tiêu thụ ở đâu, chị cho biết: Tiêu thụ chủ yếu là ở vùng Châu Ðốc, Tịnh Biên, Tri Tôn... ở An Giang, Cần Thơ, Ðồng Tháp, đặc biệt là đồng bào Khmer vẫn còn ăn trầu, nên tiêu thụ mạnh lắm, có khi xuất sang Cam-pu-chia. Tôi thấy trên gương mặt chị Liễu như ánh lên cái vẻ rạng ngời như cái mầu vàng ruôm của trầu lấp lánh trong ánh nắng ban mai. Cây trầu đã đem lại niềm vui cho người dân ở đây, đi quanh xóm, ở đâu cũng thấy bà con tất bật chăm sóc hoặc thu hoạch trầu.

Những hộ gia đình trồng trầu chủ yếu tận dụng lao động trong gia đình, cũng có một số hộ trồng nhiều quá hái không xuể, phải thuê nhân công, nên giải quyết được việc làm cho một số lao động nhàn rỗi trong xóm, đặc biệt là trẻ em và người già. Hái trầu là công đoạn thu hoạch đầu tiên, thường do đàn ông, thanh niên làm. Trẻ em thì học một buổi, một buổi về xách giỏ đi lượm trầu và xếp các "ốp" trầu để thương lái đến thu mua. Còn phụ nữ hoặc người già thì ở trong nhà xếp trầu thành "ốp" (theo cách tính ở đây thì một chục trầu gồm 20 lá trầu, một "ốp" là 12 chục trầu...). Tiền công của người đi lượm trầu bằng khoảng nửa tiền công của người xếp trầu, tiền công của người xếp trầu bằng khoảng nửa tiền công của người hái.

Cũng là loại cây ăn lá, song cây trầu thường ít bệnh, lại dễ chăm sóc. Thông thường, vườn trầu hay bị đốm lá vào giai đoạn đầu của đợt xuống dây trầu mới. Thay vì phòng trị, bà con chỉ hái bỏ những lá bị bệnh để trầu ra lá khác, bảo đảm an toàn cho người tiêu dùng. Theo Chủ tịch UBND xã Long Hòa Trần Tấn Lợi, toàn xã có 18 vườn trầu với diện tích khoảng ba ha, nằm rải rác ở các ấp Long Hòa 1 và Long Hòa 2. Những năm gần đây, đầu ra và giá cả thị trường của trầu luôn ổn định, nên cuộc sống của người trồng trầu được cải thiện đáng kể. Trừ các khoản chi phí, tính ra thu nhập từ cây trầu cao gấp ba lần cây lúa. Ngoài ra, còn giải quyết công ăn việc làm cho nhiều lao động nhàn rỗi tại địa phương.

Chính quyền ở đây đang vận động người dân cải tạo vườn tạp, đất bỏ hoang, hoặc đất đang trồng cây màu mà thu nhập không cao chuyển sang trồng trầu. Bên cạnh đó, chính quyền sẽ kết hợp với Phòng Nông nghiệp huyện chuyển giao kỹ thuật trồng trầu cho bà con và kết hợp với Ngân hàng Chính sách Xã hội huyện cho người dân vay vốn để đầu tư trồng trầu. Nhưng anh Lợi cũng trăn trở về vấn đề đầu ra thường không ổn định. Chúng tôi chia sẻ với lãnh đạo địa phương những khó khăn đang gặp phải và tin rằng bằng trách nhiệm của lãnh đạo ở đây, sẽ tìm được hướng đi đúng cho đầu ra của lá trầu, nhằm bảo tồn một loại cây nổi tiếng của địa phương và cũng làm cho đời sống người dân được nâng lên...

Ngày nay, trong cuộc sống giao tiếp hằng ngày, hầu như mọi người không còn mời nhau ăn trầu nữa mà thay vào đó là những đồ ăn, thức uống của thời hiện đại. Nhưng hình ảnh người bà ngồi bên hiên nhà bỏm bẻm nhai trầu, vừa phe phẩy chiếc quạt nan vừa kể chuyện cổ tích cho đàn cháu nhỏ nghe, vẫn không thể phai mờ trong tâm trí của mỗi chúng ta. Và trầu cau vẫn là lễ vật thiêng liêng không thể thiếu trên bàn thờ ông bà, rồi trong ngày lễ hỏi, cưới xin, mâm trầu cau phủ vải điều, mỗi trái cau lại được dán một chữ "song hỷ" mầu đỏ nhỏ xíu, như nhắc nhở lứa đôi hãy giữ gìn hạnh phúc, hãy vun đắp cuộc sống gia đình ngày càng bền chặt, thủy chung, sắt son như hàng nghìn năm nay trong văn hóa dân tộc, trầu cau vẫn là biểu tượng cho lối sống nghĩa tình của người Việt Nam.  

Theo Trần Phước Sang (Nhân Dân)

Đừng bỏ lỡ

Video đang xem nhiều

Đọc thêm