Hội chứng cai thuốc lá
ThS-BS Lê Khắc Bảo, giảng viên bộ môn nội - ĐH Y Dược TP.HCM, cho biết: “Khi hút thuốc, nicotin có trong thuốc lá sẽ tác động lên tế bào thần kinh gây ra các tác động hưng phấn, tạo cảm giác sảng khoái, yêu đời, thư giãn, tăng mức độ tập trung và hoạt động trí não, giảm cân nặng. Quá trình tiếp xúc lâu dài với nicotin làm cho hoạt động của não bộ bị lệ thuộc, khi cai thuốc nicotin trong máu mất đi, cơ thể sẽ biểu hiện thành hội chứng cai thuốc lá”.
Hội chứng cai thuốc lá sẽ bao gồm các biểu hiện tâm thần kinh và thể chất xuất hiện khi bắt đầu cai thuốc như rối loạn cảm xúc (vui quá hoặc buồn quá mà không có lý do), rối loạn giấc ngủ (mất ngủ hoặc ngủ nhiều hơn), mất tập trung vào công việc, cảm giác ớn lạnh hoặc rùng mình, nổi da gà, thèm ăn và tăng cân nhanh chóng…) Thông thường, hội chứng này xuất hiện nhanh chóng trong vòng 24 giờ sau cai thuốc, tăng tối đa trong bảy ngày đầu rồi giảm dần trong 4-6 tuần tiếp theo. Độ nặng, diễn tiến cũng như triệu chứng nổi bật của hội chứng cai thuốc lá nhiều hay ít phụ thuộc vào mức độ nghiện thuốc nặng hay nhẹ, thời gian người nghiện tiếp xúc với thuốc lá dài hay ngắn và cơ địa của mỗi người.
Có thể nói hội chứng cai thuốc lá được xem là một rào cản lớn nhất mà người cai thuốc phải vượt qua nếu muốn cai thành công. Vì thế chuẩn bị nhận biết và xử trí tốt hội chứng cai thuốc lá chính là chìa khóa thành công trong việc cai thuốc.
Nghị lực là yếu tố quan trọng giúp bạn vượt qua những hội chứng cai nghiện thuốc. (Ảnh chỉ mang tính chất minh họa) Ảnh: NM
Chuẩn bị tư tưởng
Theo ThS-BS Lê Khắc Bảo thì người cai thuốc muốn thành công cần phải chuẩn bị trước về mặt tư tưởng. Các bác sĩ sẽ tư vấn, giải thích cho người cai thuốc những triệu chứng có thể xảy ra, các tác dụng phụ của việc dùng thuốc hỗ trợ để người cai thuốc an tâm tuân thủ. Bên cạnh đó việc chuẩn bị về môi trường xung quanh cho người cai thuốc như cách ly họ xa những nơi có nhiều người hút thuốc, thông báo cho người thân cũng như bản thân của họ hiểu những bất thường có thể xảy ra như cáu gắt, rối loạn giấc ngủ, tiêu hóa, mập lên… để họ chuẩn bị và người thân chia sẻ.
Các rối loạn tâm thần kinh
Các rối loạn tâm thần kinh xảy ra khi cai thuốc lá bao gồm vui hay buồn khổ quá mức (phần nhiều là buồn khổ), cảm giác bất an, căng thẳng, lo âu biểu hiện bằng việc cáu bẳn, dễ nổi giận, mất tập trung, nặng hơn có thể biểu hiện trầm cảm, lo âu thực sự, nhất là đối với người có tiền căn trầm cảm trước đó.
Bác sĩ sẽ tư vấn cũng như làm một số trắc nghiệm tâm lý, sau đó sẽ cho bệnh nhân dùng một số thuốc chống trầm cảm cũng như tư vấn về tâm thần kinh. Thuốc chống lo âu thường dùng có hiệu quả là nhóm dẫn xuất benzodiazepine. Tuy nhiên, cần lựa chọn loại ít gây nghiện nhất. Thông thường sau khi cho dùng thuốc trầm cảm, thuốc chống lo âu trong thời gian từ một đến hai tuần mà triệu chứng không cải thiện thì nên tham vấn bác sĩ chuyên khoa tâm thần. Môi trường thuận lợi cho việc cai thuốc là điều phải được quan tâm, cụ thể là tránh xa những người hút thuốc hay nghiện rượu và các chất kích thích khác, tránh bị căng thẳng, chịu áp lực cao hay các sang chấn tâm lý khác.
Tăng cân bất ngờ
Tăng cân là triệu chứng thường gặp khi cai thuốc lá. Thực ra đây không phải “tăng cân” mà là “lấy lại số cân nặng cũ” trước khi hút thuốc. Điều này cũng cho thấy đa phần những người nghiện thuốc lá thường có thể tạng gầy ốm hơn người không hút. Nghiên cứu vấn đề này, các nhà khoa học cho biết: Nicotin có trong thuốc lá tác động rất rõ vào cán cân năng lượng cơ thể. Nicotin ức chế men lipoproteine lipase, kích thích hệ thần kinh giao cảm làm tăng tổng hợp cathecolomin, tăng quá trình ly giải lipide, huy động mỡ dự trữ, gây tăng đường huyết thông qua ức chế bài tiết insuline và giảm tổng hợp lipide. Mức tiêu thụ năng lượng ở người hút thuốc lá cũng cao hơn người bình thường do tăng tốc độ chuyển hóa, tăng tạo nhiệt.
Khi cai thuốc lá nguồn cung nicotin sẽ giảm, dẫn đến giảm tiêu thụ năng lượng, tăng tiết insuline, giảm hoạt hóa men lipoproteine lipase, do đó làm tăng tổng hợp và dự trữ mỡ. Ngoài ra các đầu dây thần kinh vị giác và khứu giác sau khi cai thuốc nhạy cảm hơn, người cai thuốc sẽ cảm thấy thức ăn ngon hơn và ăn nhiều hơn. Đối với người nghiện thuốc lá nặng, khi cai năng lượng dư thừa mỗi ngày sẽ từ 400 đến 500 kcal và như thế chỉ sau vài tuần cai thuốc lá, cân nặng sẽ tăng nhanh từ 3 đến 4 kg. Vì vậy, ngoài những thay đổi trong thói quen ăn uống, một số người khi cai thuốc có thể bị rối loạn hành vi ăn uống, có những cơn thèm ăn mãnh liệt, đặc biệt thèm ngọt (do tăng tiết insuline gây hạ đường huyết, giảm serotonine ở não).
Ngoài các biện pháp khoa học thì vấn đề tâm lý và nghị lực để vượt qua cai thuốc lá là rất quan trọng. Bởi lẽ, một số hội chứng cai thuốc sẽ mất đi sau vài tuần nhưng vấn đề là người cai phải chiến thắng bản thân.
HỒNG LIÊN
