Berezovsky trong thời gian nghỉ tại một phiên tòa ở Tòa án Tối cao London hôm 2/11/2011. Ảnh: AFP
Khoảnh khắc hủy hoại cuộc đời Berezovsky, nhà tài phiệt lưu vong lừng lẫy nước Nga qua đời hôm thứ bảy, không phải lúc ông bị đá khỏi điện Krermlin, không phải lúc mối quan hệ tình cảm lâu năm tan vỡ, cũng không phải lúc tòa án Nga tuyên án tù vắng mặt.
Nó đến tại một phòng xử án tầm thường ở London tháng 8 năm ngoái, khi chánh án nói rõ ràng lý do vì sao vụ kiện lớn nhất thế giới, đòi tỷ phú Nga Roman Abramovich 5,1 tỷ USD, mà ông đâm đơn, đã bị rớt thảm hại đến thế nào.
Berezovsky, người đàn ông một thời lừng lẫy và quyền năng đến mức có thể khuynh đảo kết quả bầu cử quốc gia, coi các tập đoàn trị giá nhiều tỷ đôla như các máy rút tiền các nhân, ngỡ ngàng, kinh ngạc, khi thẩm phán gọi ông là "dối trá", "không đáng tin".
Thẩm phán nói Berezovsky đã ngụy tạo bằng chứng, tự mâu thuẫn với bản thân và dựng lên câu chuyện để kiện tụng. Và như một đòn khủng khiếp giáng xuống người đàn ông hầu như không còn gì ngoài niềm tự tin, thẩm phán tuyên bố ông ta đã "tự huyễn hoặc bản thân vào câu chuyện do chính mình tạo ra".
Hiện chưa rõ vì sao ông Berezovsky, 67 tuổi, chết. Cảnh sát cho hay họ coi cái chết của ông là "chưa rõ nguyên nhân". Nhưng những điều đã rõ là tình cảnh của Berezovsky trước khi chết: một phán quyết đau đớn từ tòa án, khối tài sản từng khổng lồ một thời nay bốc hơi nhanh chóng, một nhận thức rõ ràng rằng sẽ không có cơ hội trở lại quê hương, tất cả những điều đó khiến Berezovsky tuyệt vọng. Ông ta đã lừng lẫy suốt một thời gian dài, và nay khó lòng chịu cuộc sống tàn tạ.
"Ông ấy rất căng thẳng và buồn bã, và thấy phiền muộn vô cùng bởi phán quyết của tòa án", Alex Goldfarb, một người bạn lâu năm và cũng là cựu nhân viên của Berezovsky nói. "Ông ấy nghĩ phán quyết đó đã tiêu diệt ông ấy, quả thực là thế".
Thi thể của ông Berezovsky được phát hiện trong phòng tắm, trong khi cửa phòng khóa từ phía trong, trong khu căn hộ hạng sang ở Ascot, London. Cảnh sát cho biết họ có một số chi tiết về cái chết và đang chờ kết quả khám nghiệm pháp y, họ chưa công bố thông tin để "gia đình có thời gian nói về việc này với các thành viên nhỏ tuổi", có thể là cả hai đứa con nhỏ trong số 6 đứa con của ông. Chúng là con của bạn gái lâu năm của Berezovsky.
Berezovsky không để lại thư tuyệt mệnh. Tuy nhiên bởi khi sống, cuộc sống của ông không bao giờ đơn giản, các giả thiết về cái chết đang được lan truyền. Giả thiết rằng cuộc sống căng thẳng những tháng cuối đời đã dẫn đến một cơn đau tim. Hoặc giả thiết rằng do quá thất vọng về chuyện mất tiền, danh tiếng và quê hương, Berezovsky đã kết liễu đời mình. Hoặc giả ông bị giết, giống như người bạn Alexander V. Litvinenko từng bị ám sát bằng chất phóng xạ năm 2006. Cảnh sát đã phong tỏa khu căn hộ để kiểm tra xem có sự hiện diện của các hóa chất hay chất sinh học và phóng xạ độc hại hay không, nhưng không có gì. Thậm chí một tờ báo Anh còn trích lời một người bạn của Berezovsky nói có một chiếc khăn bên cạnh thi thể ông này, cho thấy có khả năng ông đã bị giết chết.
Theo các tin tức trên báo Anh, nhiều tháng trước đây, Berezovsky từng viết thư cho Tổng thống Nga Putin, trong đó nhà tài phiệt "thừa nhận đã làm nhiều điều sai trái" và mong muốn về quê hương. Kremlin không công nhận có lá thư này, nhưng trong nhiều tuần trước khi chết, tỷ phú lưu vong từng nói nhiều về nỗi nhớ quê hương da diết.
"Lần cuối cùng nói chuyện với ông ấy, tôi kinh ngạc nhận ra rằng sự sống đã rời khỏi ông", Mikhail Kozyrev, phóng viên truyền hình từng có nhiều năm làm việc với Berezovsky và có cuộc chuyện trò với ông cách đây vài tuần, kể lại. Kozyrev nhớ lại rằng Berezovsky đã hỏi anh rằng những khu vực nào ở Moscow đã thay đổi, thậm chí hỏi xem những nhà hàng nào mới mở gần đây.
"Ông ấy bỗng nhiên mất hết hy vọng có thể lúc nào đó được nhìn lại quê hương yêu dấu", Kozyrev nói.
Cuộc sống xa hoa của Berezovsky bắt đầu kể từ khi Liên Xô sụp đổ và mọi tài sản quốc gia dường như được tạo ra là để cho những nhà tài phiệt chộp lấy. Được tổng thống khi đó là Boris Yeltsin hậu thuẫn - và Berezovsky cũng giúp lại Yeltsin - Berezovsky khởi nghiệp bằng một loạt món đầu tư và kinh doanh trong ngành ô tô, dầu lửa, truyền thông và hàng không. Tài liệu của tòa án trong vụ kiện 5,1 tỷ USD nói trên tiết lộ những phi vụ làm ăn bí mật, những trò tung hứng với hợp đồng và tiền mặt, hối lộ, bảo kê, tống tiền và đe dọa trong các liên doanh.
Các đầu sỏ kinh tế và chính trị Nga hầu hết có kết cục là bị Kremlin sờ gáy, một số chết, một số bị tống giam, lưu vong.
Berezovsky chạy khỏi Nga năm 2000 khi phải đối mặt với các cáo buộc lừa đảo. Cho dù chính phủ của Putin nỗ lực ngăn chặn, Berezovsky vẫn mang theo được chừng 3 tỷ USD. Sở thích cá nhân của người này là máy bay riêng, xe hơi to, những ngôi nhà lớn và rượu vang hảo hạng. Năm 2001, ông ta mua một khu đất rộng ở Surrey sau một chầu marathon rượu để thuyết phục chủ đất bán với giá 20 triệu USD. Năm 2006, Berezovsky mừng sinh nhật lần thứ 60 ở lâu đài Blenheim, lâu đài lớn nhất ở vùng nông thôn Anh quốc, và là nơi Winston Churchill chào đời. Từ văn phòng của mình ở khu Mayfair, Berezovsky chỉ đạo những nhà hoạt động chống Putin.
Năm 2008, tòa án Anh bắt đầu nghe điều trần trong vụ Berezovsky kiện Abramovich, tố cáo người đồng hương lừa đảo chiếm hàng tỷ đôla của ông trong một công ty dầu khí. Sau khi vụ kiện thất bại năm ngoái, những thất bại khác trong tài chính và đời sống riêng liên tiếp chồng chất lên Berezovsky.
Berezovsky được lệnh phải trả 53 triệu USD tiền thuê hầu kiện của Abramovich. Bản thân ông này cũng nợ các luật sư của mình hàng triệu đôla. Đối diện với nhiều cuộc chiến ở các tòa án, với món tiền cấp dưỡng khổng lồ sau khi chia tay bạn gái, Berezovsky bắt đầu phải bán những món tài sản ông từng tự hào vung tay mua sắm khi xưa.
Berezovsky bán lâu đài ở Surrey. Ông sa thải hai tài xế riêng. Ông cầm cố các biệt thự ở trên đất Pháp ven biển Địa Trung hải. Ông thôi thuê văn phòng hạng sang ở Mayfair và cũng giã từ chiếc Maybach yêu quý. Ông nói với vợ góa của Litvinenko, người mà ông vẫn giúp đỡ kể từ khi chồng bà ta chết, rằng ông không còn tiền để trả cho các luật sư của bà nữa. Ông cũng bán một tranh của Picasso và một của Warhol.
Ông ấy ở trong "tình trạng tồi tệ, rất tồi tệ: ông ấy rõ là đã phá sản, bán cả những bức tranh và nhiều thứ khác", Alexander Dobrovinsky, một luật sư từng đại diện cho Berezovsky và là người đầu tiên xác nhận cái chết của ông này, phát biểu trên kênh truyền hình Nga Rossiya 24. Các bạn chung của hai người gần đây kể rằng Berezovsky đã phải "xin 5.000 USD để mua vé bay đi đâu đó".
Khi chết, Berezovsky dường như chỉ có một mình trong nhà, ngoài nhân viên và chính là người phát hiện ra ông trong phòng tắm. Berezovsky vào đó từ 10h30 đêm trước, và nhân viên tìm thấy ông vào chiều hôm sau, thứ bảy.
Hôm 22/3, Berezovsky có bài phỏng vấn cuối cùng với một nhà báo của tạp chí Forbes phiên bản tiếng Nga. Cây viết Ilya Zhegulev cho hay cuộc trao đổi ban đầu không được đưa lên mặt báo, nhưng ông đã cảm thấy buộc phải đăng chí ít một bài viết sau sự ra đi của Berezovsky.
Trong bài viết này, tỷ phú Nga được mô tả với vẻ buồn bã, nỗi nhớ nhà và cả nỗi buồn sâu sắc. Berezvoksy tâm sự rằng những trải nghiệm gần đây buộc ông phải nhìn nhận lại niềm tin về phương Tây và về nước Nga.
"Tôi không muốn bất cứ điều gì khác ngoài việc quay trở lại Nga", tỷ phú lưu vong nói. Khi rời khỏi quê hương, ông đã không hiểu được một điều. "Nước Nga quá thân thương với tôi, và tôi không thể là một kẻ sống tha hương", Berezovsky nói.
Người từng vang bóng một thời nói rằng ông không thể nhìn thấy gì ở tương lai. "Tôi không biết mình nên làm gì", Berezovsky chia sẻ. "Tôi đã 67 tuổi. Và tôi không biết tôi nên làm gì tiếp nữa".
Theo Ánh Dương (VNE / NYT)
