Trưa chính hạ, tôi cùng nhà văn Chu Bá Nam cuốc bộ đến nhà nhiếp ảnh gia Bùi Á ở ấp Ánh Sáng, thành phố Đà Lạt.
Những tác phẩm vô giá về Hồ Chủ tịch
Tiếp chúng tôi là một ông già có gương mặt chữ điền phúc hậu. Đặc biệt là đôi mắt rất sáng. Năm nay coi bộ sức khỏe đã muốn làm khó ông, mọi sinh hoạt, đi lại đều phải nhờ vào con cháu. Nói chuyện lúc quên lúc nhớ nhưng khi biết chúng tôi muốn tìm hiểu đôi điều về những năm tháng ông được vinh dự chụp ảnh Bác Hồ, nhiếp ảnh gia Bùi Á dường như trẻ ra và hào hứng kể về Bác.
Cuối những năm 50 và suốt thập niên 60 của thế kỷ trước, trên báo Nhân Dân, cơ quan ngôn luận của Đảng Cộng sản Việt Nam, độc giả cả nước rất quen thuộc với cái tên Bùi Á. Đặc biệt là những bức ảnh về Bác Hồ, phía dưới ảnh luôn ghi: “Ảnh: Bùi Á”, vì ông được phân công chụp ảnh Bác. Đây là một vinh hạnh lớn đối với ông, một người con miền Nam tập kết, được Đảng, Bác tin cậy. Ông đã không phụ lòng tin đó. Các bức ảnh về Bác đều có bố cục đẹp, chọn đúng khoảnh khắc để bấm máy. Hình ảnh Bác tươi cười, nghiêm túc, trang trọng. Có những tấm ảnh Bác như đang tư lự, nghĩ về đồng bào miền Nam...
Bác Hồ bắt nhịp bài ca kết đoàn. Ảnh: BÙI Á
Mặc dù thời đó chỉ là ảnh đen trắng nhưng ông xử lý ánh sáng, tiêu điểm rất chuẩn nên nhiều bức trong số đó về sau đã thành ảnh nghệ thuật.
Nhiếp ảnh gia Bùi Á sinh năm 1922, tại Thừa Thiên-Huế. Mang trong mình ngọn lửa đấu tranh của người chiến sĩ cách mạng Việt Nam và hơi hướng của người nghệ sĩ. sau chặng đường gần 60 năm sáng tác, trong “tay nải” của ông không chỉ gom góp rất nhiều tác phẩm mang tính đấu tranh, lịch sử mà còn có cả những tác phẩm nghệ thuật ghi lại những khoảnh khắc rung động trước chân - thiện - mỹ của con người cũng như thiên nhiên.
Những năm 1955 đến 1968 là thời điểm cuộc chiến đấu chống Mỹ-ngụy diễn ra rất ác liệt, sự hy sinh có thể đến bất cứ lúc nào, cũng là khoảng thời gian Bùi Á cảm thấy hạnh phúc và có ý nghĩa nhất đời mình. Ông được gặp gỡ Bác trong đêm “Người bắt nhịp bài ca kết đoàn” ở Vườn hoa Bách Thảo (1960); trong dịp Bác tiếp phái đoàn Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam ra thăm miền Bắc do Giáo sư Nguyễn Văn Hiếu - Tổng Thư ký Ủy ban Trung ương Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam dẫn đầu vào hạ tuần tháng 10 năm 1962. Đặc biệt, ông là một trong số những người may mắn chứng kiến và nghe câu nói bất hủ của Bác: “Miền Nam yêu quý luôn luôn ở trong trái tim tôi”.
Cũng chính từ những thời khắc lịch sử thiêng liêng đó, nhiếp ảnh gia Bùi Á đã có được những tác phẩm vô giá về Hồ Chủ tịch. Và chắt lọc trong hàng trăm tấm ảnh ông chụp về Bác, trong triển lãm chung ảnh báo chí “Hồ Chí Minh vĩ đại” và ảnh nghệ thuật “Đà Lạt xưa và nay” do Hội Văn học nghệ thuật Lâm Đồng đứng ra tổ chức vào tháng 10-2006, 35 tác phẩm ảnh đen trắng của ông ghi lại 35 thời khắc trong cuộc đời Hồ Chí Minh vĩ đại đã được giới thiệu với công chúng yêu ảnh nghệ thuật Đà Lạt, Lâm Đồng.
Bác Hồ với đại biểu Quốc hội. Ảnh: BÙI Á
Chở nỗi niềm qua ống kính
Cả đời ông Bùi Á cháy hết mình với đam mê báo chí và đam mê nhiếp ảnh. Dù đi bất cứ đâu, trong bất cứ hoàn cảnh nào, ông cũng luôn luôn mang theo mình chiếc máy ảnh như vật bất ly thân, nó như người bạn tâm giao. Bùi Á đã gửi gắm những phút thăng hoa của mình qua các tác phẩm: Ngây thơ, Chinh phục đỉnh Langbian… Những giây phút lòng cảm thấy bất an, băn khoăn, trăn trở, ông đều giải tỏa bằng việc viết lách và chụp ảnh. Ông mượn ngòi bút và ống kính để chở nỗi niềm của mình rong ruổi cùng thiên nhiên, con người. Hầu hết các bức ảnh của ông đều là cái đẹp dung dị, dễ đi vào lòng người. Tuy nhiên, ông không dễ dãi trong cảm xúc và sáng tác. Góc ghi hình của ông rất riêng, riêng trong cung bậc, riêng trong xúc cảm. Đặc biệt, những tác phẩm của ông về Bác không chỉ là niềm vinh hạnh của riêng ông mà còn là niềm vinh hạnh của cả một vùng Tây Nguyên hùng vĩ, trong đó có Lâm Đồng tưởng kính hình ảnh người Cha già dân tộc Việt Nam.
Năm nay, kỷ niệm 120 năm ngày sinh của Bác, nhiếp ảnh gia Bùi Á đã vào tuổi 88, lại thêm căn bệnh thấp khớp hành hạ nhưng ông vẫn đắm mình với cảnh sắc và con người Đà Lạt. Với chiếc máy ảnh cũ kỹ thân thuộc khoác lên mình, cưỡi chiếc vespa cũng cũ như con người của nghệ sĩ già, ông đi khắp núi rừng, xuống biển, thậm chí ra những đảo xa để chụp lấy những hình ảnh, khoảnh khắc đẹp lạ lùng. Kho ảnh của ông vẫn ngày một đầy lên. Ông thường hào hứng khoe với bạn bè những tác phẩm mới, quên cả tuổi tác. Nói về kỹ thuật nhiếp ảnh, ông luôn khẳng định: Máy có thể cũ song tác phẩm phải mới. Con mắt người nghệ sĩ là yếu tố quyết định.
Nhiếp ảnh gia Bùi Á (phải) và Đặng Văn Thông tại triển lãm chung ảnh “Hồ Chí Minh vĩ đại” vào tháng 10-2006 tại Đà Lạt. Ảnh: vapa.org.vn
Gần đây Bùi Á xuống TP.HCM sống với con cháu, song anh em văn nghệ sĩ và người dân Đà Lạt vẫn nhớ mãi một ông già tầm thước, râu tóc bạc phơ với giọng trầm ấm, thích trao đổi về nghề, sẵn sàng giúp đỡ các đồng nghiệp trẻ và nhất là ít nói về mình.
TRỊNH CHU
