Nhân chuyện Ba Vì nhớ thủ đô hụt Xuân Hòa

14/06/2010 00:18

Nằm cách Hà Nội khoảng 30 km về phía tây bắc, thị trấn Xuân Hòa giờ đây đã có dáng dấp của một đô thị với đường trải nhựa thẳng tắp, bùng binh và nhà hàng, quán nhậu… Ít người biết rằng tại đây vẫn còn lại dấu vết của một số công trình ngày xưa: Nền móng cũ của một tòa nhà dự định làm khách sạn 11 tầng, nay đã thành quán bia. Nhiều căn nhà lắp ghép thời bao cấp đã bị đập bỏ hết. Nhà máy xe đạp Xuân Hòa chuyên sản xuất xe đạp, giờ là Công ty Nội thất Xuân Hòa, sản xuất bàn ghế và trang thiết bị nội thất.

Tìm nơi đất cao

Ông Mạc Hồng Quỳnh, sinh năm 1923, là trung đoàn trưởng Trung đoàn 247 - đơn vị tham gia việc xây dựng ở Xuân Hòa thời ấy. Ông nhớ lại, câu chuyện bắt đầu từ khoảng năm 1968-1969, khi Bộ Chính trị dự đoán máy bay Mỹ có thể đánh phá ác liệt vào Hà Nội. Nếu bị ném bom, đê vỡ, thì rất nguy hiểm vì Hà Nội đất thấp, sẽ thành vùng trũng. Do đó, ngày 2-8-1969, Bộ trưởng Bộ Kiến trúc lúc đó là ông Bùi Quang Tạo đã trình bày quy hoạch mở rộng thủ đô. Bộ Chính trị quyết định: Xuân Hòa là địa điểm mở rộng Hà Nội. Tới ngày 22-11-1969, Phó Thủ tướng Đỗ Mười ký Quyết định 128/TTg về việc xây dựng lại thị xã Phúc Yên và xây dựng mới Xuân Hòa. (Trung đoàn 247 trực tiếp tham gia công việc này và họ chính là tiền thân của Công ty Cổ phần Xây dựng số 2 hiện nay, trực thuộc Vinaconex.)

Như vậy, theo ông Mạc Hồng Quỳnh, đây đơn thuần là việc mở rộng Hà Nội và xuất phát từ một lý do thuần túy thời chiến: Tìm nơi đất cao để tránh nguy cơ ngập nước. Kiến trúc sư Phạm Sỹ Liêm, Giám đốc Sở Xây dựng Hà Nội từ năm 1973 tới năm 1982, cũng cho hay: “Xuân Hòa gần núi, tiện cho việc phòng thủ, phòng không. Quan trọng nhất là đất ở đó cũng khá cao, an toàn hơn. Hà Nội chỉ cao 6 m so với mực nước biển trong khi nước sông Hồng tới mùa lũ có thể đến 13-14 m, nguy cơ gây ngập lụt rất cao, lúc nào Hà Nội cũng có thể bị uy hiếp một khi Mỹ ném bom vỡ đê. Nếu sang phía Xuân Hòa thì mối nguy ấy đỡ đi. Thế là bắt đầu triển khai xây dựng ở khu vực Xuân Hòa”.

Đại Lãi, khu nghỉ mát ở thị trấn Xuân Hòa, nơi suýt trở thành thủ đô.

Tiến về Xuân Hòa

Nhưng mọi chuyện không chỉ dừng lại ở đó. Nói cách khác, việc xây mới Xuân Hòa đã vượt hơn mức “mở rộng thủ đô”. Một loạt cơ quan hành chính, sự nghiệp bắt đầu lục tục chuyển lên Xuân Hòa. ĐH Kiến trúc (trực thuộc Bộ Kiến trúc, bây giờ là Bộ Xây dựng) là một trong những đơn vị tiên phong. Rồi Ban Cơ yếu Trung ương, Trường Công nhân kỹ thuật Việt-Xô, ĐH Tài chính, ĐH Sư phạm II… đều về cả Xuân Hòa. Một loạt cán bộ của Viện Quy hoạch thủ đô được giao nhiệm vụ tháp tùng Bộ trưởng Bùi Quang Tạo thực địa, khảo sát khu vực Đầm Vạc, được dự kiến là trung tâm thủ đô tương lai. Ngoài lý do rất thời chiến nêu trên, theo quan điểm thời ấy, Xuân Hòa có thêm một tiêu chuẩn để trở thành thủ đô mới, bởi lẽ nơi đây là vùng trung du, đất trung du thích hợp với việc xây dựng mà không phù hợp cho trồng trọt, làm nông nghiệp. Do vậy, chuyển dời thủ đô về Xuân Hòa cũng có lợi về mặt sử dụng đất đai.

Một thành viên trong đoàn cán bộ của Viện Quy hoạch ngày ấy - kiến trúc sư Trần Thanh Vân kể lại rằng những năm 1968-1969, bà thường xuyên phải đạp xe hoặc đi tàu đêm tới Vĩnh Yên để chờ sáng hôm sau tháp tùng Bộ trưởng Kiến trúc Bùi Quang Tạo đi thực địa, chuẩn bị xây dựng khu trung tâm Đầm Vạc (ngày đó các công trình lớn đều do bộ trưởng của bộ có liên quan chỉ đạo trực tiếp). Trung tâm này dự kiến bao gồm cả khách sạn, công viên, hội trường và một nơi gọi là “trung tâm hội nghị 81 đảng cộng sản” (theo sự nhớ của bà Trần Thanh Vân). Bà Vân cũng cho biết mọi việc tiến hành rất khẩn trương, răm rắp. Đêm đêm, đèn huỳnh quang thắp sáng rực. Vài quả đồi ở Xuân Hòa bị san phẳng. Một đoạn đường bê tông dài mấy cây số cũng đã được thi công.

Theo quy hoạch dự kiến, Hà Nội 36 phố phường sẽ được bảo tồn nguyên trạng, dân số tối đa chỉ khoảng 1,2 triệu. Thành phố mới mở sẽ to rộng, hoành tráng, dân số từ 3 đến 5 triệu.

Chìm vào quên lãng

Nhưng việc thi công rầm rộ chỉ kéo dài vài năm, sau đó lắng dần. Để đi tới việc ngừng “dự án” này, đã có sự tranh luận, nhiều người không tán thành, mà phản đối mạnh nhất là kỹ sư Trần Đại Nghĩa và kiến trúc sư Ngô Huy Quỳnh. Nhưng phải tới lúc bên quân sự có ý kiến thì việc xây dựng mới Xuân Hòa mới dừng, mặc dù theo ông Mạc Hồng Quỳnh thì nó còn lai rai cho mãi tới đầu những năm 1980.

Bây giờ, câu chuyện “dời đô lên Xuân Hòa” chỉ còn lõm bõm trong trí nhớ những người từng trực tiếp tham gia công trình ở thời ấy. Phần đông cho rằng đó chưa phải là một chủ trương hoàn chỉnh, mới chỉ là ý định của một số ít người, chưa có sự nghiên cứu kỹ càng (tất nhiên không được đưa ra Quốc hội) nhưng cũng là do hoàn cảnh chiến tranh và chịu ảnh hưởng của tư duy thời chiến, tư duy nông nghiệp (chẳng hạn xây dựng ở Xuân Hòa để đỡ mất đất canh tác nông nghiệp).

Liên quan tới câu chuyện này có một công trình lớn cũng được bắt đầu từ nửa đầu thập niên 1970, kéo dài cho đến giữa thập niên 1980, được mệnh danh là “công trình thế kỷ” vì tầm vóc và quy mô đồ sộ của nó vào thời gian ấy. Đó là cây cầu bắc qua sông Hồng, mang tên Thăng Long.

Bể chuyện dời đô, đất Ba Vì lạnh ngắt

Cơn sốt đất tại Ba Vì bắt đầu từ đầu tháng 5, khi có triển lãm quy hoạch Hà Nội mở rộng. Lúc đó, giá đất ở đây vọt lên đến 250-400 triệu đồng/sào (360 m²) trong khi trước đó chỉ khoảng 100-120 triệu đồng/sào. Tới đầu tháng 6, giao dịch ở đây đột nhiên chững lại, giá giảm hẳn. Đây là thời điểm có nhiều ý kiến phản đối việc đưa trung tâm hành chính quốc gia lên Ba Vì.

Trưa 13-6, theo chân cò đất tên Dũng, chúng tôi đến mảnh đất rộng 1.800 m² tại thôn Rùa, xã Vân Hòa được chào bán 950 triệu đồng. Theo Dũng, người chủ mới mua mảnh đất này vào tháng 5 với giá 1,2 tỉ đồng, giờ muốn bán đổ bán tháo để lấy tiền trả nợ. Chính Dũng thú nhận cũng vừa ôm phải quả đắng: “Mấy anh em tôi mới gom tiền mua miếng đất, chẳng ngờ giá sụt nhanh quá nên vội vàng bán ngay. Tôi may mắn chỉ lỗ chừng 100 triệu đồng chứ nhiều người đã phát ốm vì bỗng dưng mất trắng hàng trăm triệu đồng”. Theo Bộ Xây dựng, cơn sốt đất ở Ba Vì một phần cũng do những người đã ôm đất ở đây tung tin đồn, làm giá để đẩy giá đất lên cao nhằm bán kiếm lời.

“Thời gian qua, một số nơi ở Hà Nội lên cơn sốt đất mà nguyên nhân chủ yếu là do thông tin về Đồ án Quy hoạch chung Hà Nội mở rộng. Đồ án này mới đang trong quá trình lấy ý kiến, chưa được phê duyệt nhưng nhiều người đã coi đó là quy hoạch chính thức để đầu cơ đất đai” - Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Vũ Hồng Khanh chỉ rõ thực tế.

HOÀNG VÂN

HOÀNG THƯ

Kỳ sau: Cầu Thăng Long - “Hồng Hà đại kiều”