Thanh tra Chính phủ (TTCP) vừa thông báo Kết luận thanh tra việc chấp hành quy định của pháp luật trong việc thực hiện một số dự án đầu tư theo hình thức BT và BOT trong lĩnh vực giao thông, môi trường tại Bộ GTVT; qua đó chỉ ra hàng loạt vi phạm.
Thanh tra Chính phủ chỉ ra nhiều vi phạm tại các dự án BOT. Ảnh minh họa: VIẾT LONG
100% dự án chỉ định thầu
Theo TTCP, Bộ GTVT chưa thực hiện đúng quy định về việc xây dựng và công bố danh mục dự án kêu gọi đầu tư theo hình thức đoi tác công tư. Từ đó, số lượng nhà đầu tư tiềm năng tham gia bị hạn chế.
Từ khi triển khai đầu tư theo hình thức BT và BOT, với hơn 70 dự án đã thực hiện mà không lựa chọn được nhà đầu tư nào theo hình thức đấu thầu, 100% là chỉ định thầu với lý do chỉ có một nhà đầu tư tham gia.
Trong số này, có những nhà đầu tư được lựa chọn chưa đảm bảo năng lực; dẫn đến việc đàm phán ký kết nội dung hợp đồng, giám sát quản lý thực hiện hợp đồng, quản lý vốn đầu tư hết sức phức tạp, nhiều bất cập sai sót, làm hạn chế hiệu quả thực hiện các dự án cũng như chủ trương đầu tư chung.
Các dự án trình xin chủ trương chỉ định thầu đều có lý do bởi tính cấp bách nhưng lại không có quy trình, thủ tục đánh giá, xác định thế nào là dự án cấp bách.
Nội dung ký kết các hợp đồng dự án phức tạp, nhiều điểm không cụ thể, mang nặng tính nguyên tắc với nhiều chỉ tiêu hợp đồng ký kết dưới dạng tạm tính và giả thiết sẽ phải tiếp tục đàm phán xác định trong suốt quá trình thực hiện dự án và cả thời gian quản lý khai thác dự án.
Trong khi đó, nhà đầu tư không phải chịu rủi ro về doanh thu mà lại được ấn định tỷ lệ lợi nhuận trong hợp đồng. Như vậy, hợp đồng dự án không mang tính thị trường, thiếu bình đẳng giữa các bên hợp đồng.
Không đi nhưng vẫn phải nộp phí
Bộ GTVT chưa có nghiên cứu đánh giá tổng thể để cân đối, so sánh đầy đủ về sự cần thiết, lộ trình đầu tư các dự án BT, BOT; coi nặng tiêu chí hoàn vốn dự án.
Các dự án hầu hết thực hiện ở những khu vực giao thông trọng yếu, có mật độ người, phương tiện tham gia giao thông lớn. Một số trạm thu phí có khoảng cách gần nhau bất hợp lý, giá phí cao, tăng nhanh, gây khó khăn đối với người tham gia giao thông. Từ đó dẫn đến tình trạng người dân tìm cách tránh trạm thu phí, đi vào đường ngang, ngõ tắt gây hư hại hệ thống giao thông địa phương và nguy cơ mất an toàn.
Mặt khác, việc xác định doanh thu theo phương án tài chính một số dự án còn thiếu chuẩn xác, doanh thu thực tế của một số dự án chênh lệch cao so với phương án tài chính, sẽ là gánh nặng cho người dân và doanh nghiệp tham gia giao thông vì thời gian thu phí kéo dài.
Phần lớn các dự án đầu tư theo hình thức BOT là cải tạo nâng cấp tuyến đường cũ nên càng tăng tình trạng dồn tích phương tiện giao thông ở những khu vực vốn đã đông đúc, không hướng đến việc mở rộng mạng lưới và phân làn giao thông hợp lý.
Cơ chế thu phí hoàn vốn còn bất cập; giá thu phí cao, điều chỉnh không hợp lý; dự án chưa hoàn thành (giá trị đầu tư mới thực hiện 30%) nhưng giá thu phí tương đương dự án đầu tư mới. Phương thức thu phí lạc hậu, gây ách tắc giao thông.
Đặc biệt, có một số trạm thu phí đối với cả người không tham gia giao thông trên tuyến đường đầu tư theo hình thức BOT.
