Quá ít nông sản Việt có chỉ dẫn địa lý

Giáo sư Võ Tòng Xuân, chuyên gia hàng đầu về nông nghiệp cho biết: “Hiện nhiều chỉ dẫn địa lý về các loại nông sản Việt Nam đã nổi tiếng khắp thế giới như cà phê Buôn Ma Thuột, nước mắm Phú Quốc, thanh long Bình Thuận… Đáng tiếc là thực tế hơn 90% lượng hàng nông sản của Việt Nam xuất khẩu hiện phải mang thương hiệu của nước khác, nếu không chú ý đến việc bảo hộ chỉ dẫn địa lý thì nhiều đặc sản nước ta sẽ biến mất”.

EU chỉ có mỗi nước mắm Phú Quốc

. Phóng viên: Xin giáo sư cho biết lợi ích của nông sản xuất khẩu nếu bảo hộ chỉ dẫn địa lý khi nước ta tham gia FTA?

Khi tham gia FTA có nghĩa thuế được giảm về bằng 0, lợi thế sẽ thuộc về hàng hóa có giá rẻ và có thương hiệu. Nếu có được càng nhiều nông sản được bảo hộ chỉ dẫn địa lý sẽ nâng giá trị kinh tế vừa tăng sức cạnh tranh so với các sản phẩm cùng loại của các nước xuất khẩu khác.

. Nhưng tại sao số lượng nông sản xuất khẩu của Việt Nam tận dụng được lợi thế về chỉ dẫn địa lý lại rất hạn chế?

+ Việt Nam có gần 1.000 loại nông sản đặc sản có thể phát triển thành các chỉ dẫn địa lý. Tuy nhiên, hiện nay mới chỉ có hơn 30 sản phẩm nông sản đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý trong nước, còn nếu nói nước ngoài chỉ đếm trên đầu ngón tay. Như xuất khẩu vào EU chỉ có mỗi nước mắm Phú Quốc được đăng ký bảo hộ. Nguyên do bắt nguồn từ việc doanh nghiệp (DN) Việt Nam chỉ chú trọng tới số lượng xuất khẩu, chưa quan tâm đến xây dựng thương hiệu. Từ đó xuất khẩu nông sản của Việt Nam chỉ được xuất dưới dạng thô, lợi ích kinh tế rất thấp dù sản lượng lớn, chất lượng cao. Ngoài ra, chi phí bảo hộ tốn kém cũng ảnh hưởng đến quyết định đăng ký bảo hộ của DN. Trong khi đó sự liên kết giữa các DN lại kém, các địa phương và bộ, ngành lại thiếu quan tâm đến chỉ dẫn địa lý đã khiến nhiều đặc sản nước ta bị DN nước ngoài nhái, “cướp” trắng.

 
Bảo hộ chỉ dẫn địa lý là chìa khóa mở rộng thị trường cho nông sản xuất khẩu. Trong ảnh: Thanh long Bình Thuận được trưng bày tại Hội chợ Nông sản xuất khẩu 2013. Ảnh: Q.Huy

Cần Nhà nước góp sức

. Việt Nam đang tham gia vòng đàm phán Hiệp định đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP), nguy cơ phía Mỹ làm giảm vai trò của chỉ dẫn địa lý, xem đó chỉ là một phần trong nhãn hiệu bình thường. Ý kiến của giáo sư về vấn đề này?

+ Chỉ dẫn địa lý đã và đang là một đối tượng sở hữu trí tuệ đặc thù, đặc trưng bởi chúng không thuộc sở hữu của cá nhân hay chủ thể pháp luật riêng biệt nào mà thuộc về cộng đồng. Chúng không chỉ gắn với lợi ích kinh tế mà là một phần quan trọng của đời sống văn hóa, tinh thần của cộng đồng. Bảo hộ chỉ dẫn địa lý như bảo hộ nhãn hiệu thương mại sẽ vô hiệu hóa đặc trưng cơ bản này của chỉ dẫn địa lý, gây thiệt hại cho các cộng đồng yếu thế sống dựa vào các chỉ dẫn địa lý này. Vì vậy, vấn đề thiết lập cơ chế pháp lý nhằm bảo hộ các chỉ dẫn địa lý ở Việt Nam, các cơ chế được thực hiện theo các cam kết quốc tế. Vì những lợi ích quan trọng trong nước, Việt Nam không thể nhượng bộ Mỹ hay bất kỳ đối tác nào trong TPP về những đề xuất đi ngược lại quan điểm tiếp cận nói trên.

Tham gia vào FTA chính là cơ hội Việt Nam công bố bảo hộ các chỉ dẫn địa lý các nông sản nổi tiếng đối với thế giới.

. Để tăng cường bảo hộ chỉ dẫn địa lý cho nông sản xuất khẩu phải chăng cần một giải pháp đồng bộ từ Nhà nước, địa phương đến DN?

+ Đúng vậy, quyền sở hữu đối với chỉ dẫn địa lý của Việt Nam thuộc về Nhà nước Việt Nam, nó là tài sản quốc gia. Khác với nhãn hiệu thuộc quyền sở hữu của một tổ chức, cá nhân cụ thể và chủ sở hữu nhãn hiệu thường sẽ chủ động hơn trong việc đăng ký bảo hộ nhãn hiệu của mình. Còn đối với chỉ dẫn địa lý, việc đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý ở thị trường nước ngoài chưa nhận được sự quan tâm đúng mức. Vì thường thì DN sản xuất sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý không có thẩm quyền tự mình đăng ký bảo hộ chỉ dẫn địa lý tại thị trường nước ngoài. Vì vậy, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước mà cụ thể là các bộ, ngành liên quan, địa phương, hiệp hội ngành nghề và DN sản xuất sản phẩm mang chỉ dẫn địa lý cùng làm.

QUANG HUY