Chính sách ngoại giao quốc phòng của Nhật

Trong những năm qua, Nhật đã củng cố quan hệ hợp tác với các nước ASEAN trong lĩnh vực an ninh.

Từ thời chiến tranh lạnh, Nhật đã thường xuyên tăng cường quan hệ với các nước ASEAN dưới nhiều hình thức trao đổi quốc phòng song phương, chủ yếu tập trung vào công tác tham vấn cấp cao và đàm phán công việc, đồng thời tổ chức đối thoại an ninh đa phương nhằm mục đích củng cố lòng tin lẫn nhau và cải thiện tình hình minh bạch.

Gần đây, Nhật đã chuyển sang cấp độ hợp tác cao hơn với một số nước ASEAN như tổ chức tập trận song phương, thỏa thuận về cung cấp thiết bị quốc phòng.

Với các bước phát triển vượt bậc như hội nghị bộ trưởng Quốc phòng đầu tiên giữa Nhật với ASEAN ở Bagan (Myanmar) vào tháng 11-2014, ASEAN đã trở thành một trong những đối tác khu vực chủ chốt của Nhật về an ninh sau Mỹ, Úc, Hàn Quốc và Ấn Độ.

Mở rộng sự hiện diện

Theo nhận xét của chuyên gia Tomohiko Satake ở Viện Nghiên cứu quốc phòng quốc gia Nhật đăng trên tạp chí The Diplomat (Nhật) ngày 26-8, chính sách ngoại giao quốc phòng của Nhật đối với ASEAN có thể được tóm tắt trong ba điểm: Mở rộng sự hiện diện, củng cố quan hệ đối tác và chia sẻ các quy chuẩn, nguyên tắc chung thông qua các quan hệ đối tác.

Nhật mở rộng sự hiện diện thông qua nhiều sáng kiến như các lực lượng phòng vệ Nhật đến thăm các nước thành viên ASEAN hoặc tham gia các cuộc tập trận song phương hay đa phương.

Tháng 3-2016, một tàu của lực lượng phòng vệ biển Nhật đã cập cảng Malaysia lần đầu tiên sau ba năm. Tháng sau, lực lượng phòng vệ biển Nhật đã tham gia diễn tập huấn luyện hữu nghị với hải quân hoàng gia Malaysia.

Tàu khu trục Ariake của Nhật đến cảng Cam Ranh ngày 12-4. Ảnh: JAPAN TIMES

Tháng 4-2016, tàu ngầm Oyashio cùng các tàu khu trục Ariake và Setogiri của Nhật đã cập cảng Subic (Philippines). Đây là chuyến thăm Philippines đầu tiên của lực lượng phòng vệ Nhật sau 15 năm. Sau đó hai tàu Ariake và Setogiri đã cập cảng Cam Ranh của Việt Nam.

Trong thời gian này, tàu khu trục Ise của Nhật đã vượt biển Đông để lần đầu tiên tham gia cuộc tập trận đa phương ở Indonesia. Ngoài ra, lực lượng phòng vệ biển Nhật cũng đã tham gia các cuộc tập trận chung với Mỹ và Úc vào tháng 2-2016 trong vùng biển giữa Singapore và Ấn Độ, kế tiếp đến tháng 4-2016 trong vùng biển Indonesia.

Nhật cũng đã thực hiện các biện pháp tăng cường sự hiện diện trong khu vực thông qua nhiều hoạt động khác trong khuôn khổ đa phương như cử một đơn vị lớn tham gia diễn tập an ninh hàng hải chung trong khuôn khổ hội nghị bộ trưởng Quốc phòng các nước ASEAN mở rộng (ADMM+) ở Brunei và Singapore. Lực lượng của Nhật là lực lượng lớn thứ ba trong các nước tham gia diễn tập.

Củng cố quan hệ đối tác

Nhật củng cố quan hệ đối tác với các nước ASEAN thông qua hỗ trợ xây dựng năng lực và hợp tác thiết bị quốc phòng.

Nhật sử dụng nguồn vốn ODA tặng 10 tàu đa năng cho Philippines. Nhật cũng cho Philippines thuê máy bay huấn luyện TC90 căn cứ “Thỏa thuận giữa chính phủ Nhật và chính phủ Cộng hòa Philippines về chuyển giao thiết bị quốc phòng và công nghệ” đã ký hồi tháng 2-2016.

Tháng 7-2016, Nhật đã bắt đầu cung cấp khoản viện trợ đầu tiên về củng cố năng lực hàng hải cho Philippines. Khoản viện trợ này liên quan đến bảo trì các động cơ diesel máy tàu.

Đối với Việt Nam, Nhật đã viện trợ sáu tàu đã qua sử dụng và đang thảo luận về cung cấp tàu mới trong tương lai gần.

Ngoài ra, trong khuôn khổ tham vấn 2+2 của Bộ Ngoại giao và Bộ Quốc phòng của Nhật và Indonesia vào tháng 12-2015, hồi tháng 3-2016, Nhật đã xúc tiến chương trình viện trợ củng cố năng lực hàng hải cho hải quân Indonesia qua bản đồ hàng hải.

Mới đây, Nhật đã mở rộng quan hệ đối tác về an ninh với các nước thành viên ASEAN không tiếp giáp biển như Lào, Thái Lan, Myanmar.

Bộ Quốc phòng Nhật đã tổ chức cuộc hội thảo đầu tiên về đối phó thảm họa cho quân đội Lào vào tháng 2-2016. Trong tháng 4 và 5-2016, Nhật đã hỗ trợ xây dựng năng lực qua luật hàng không quốc tế và an toàn bay cho nhân viên Bộ Quốc phòng Thái Lan.

Đến tháng 6-2016, Bộ trưởng Quốc phòng Nhật Nakatani Gen đã hội đàm với Cố vấn quốc gia Aung San Suu Kyi, bộ trưởng Ngoại giao Myanmar. Hai bộ trưởng nhất trí lực lượng phòng vệ biển Nhật sẽ hỗ trợ cung cấp năng lực trong các lĩnh vực như viện trợ nhân đạo, cứu hộ trong thảm họa đồng thời tăng cường trao đổi giáo dục song phương.

Đây là lần đầu tiên bà Aung San Suu Kyi hội đàm với bộ trưởng quốc phòng một nước khác.

Vì đâu Nhật mở rộng sự hiện diện?

Chuyên gia Tomohiko Satake ghi nhận tình hình biển Đông căng thẳng chắc chắn là nguyên nhân khiến Bộ Quốc phòng và lực lượng phòng vệ biển Nhật mở rộng sự hiện diện của Nhật cũng như tăng cường củng cố quan hệ đối tác trong khu vực.

Ngày 12-7 vừa qua, Tòa Trọng tài ở La Haye (Hà Lan) đã công bố phán quyết khẳng định “đường chín đoạn” của Trung Quốc không có bất kỳ cơ sở pháp lý nào.

Ngay sau đó, Bộ Ngoại giao Nhật đã tuyên bố quan điểm rằng phán quyết mang tính chất chung cuộc và ràng buộc về pháp lý. Tại đối thoại chiến lược ba bên Nhật - Mỹ - Úc trong tháng 7, ba nước đã công bố tuyên bố chung kêu gọi Trung Quốc và Philippines tôn trọng phán quyết trọng tài.

Chuyên gia Tomohiko Satake ghi nhận Nhật củng cố ngoại giao quốc phòng với các nước ASEAN không có nghĩa Nhật ủng hộ một nước nào tham gia tranh chấp ở biển Đông. Trong lúc củng cố quan hệ với một số nước tranh chấp như Việt Nam và Philippines, Nhật cũng viện trợ cho các nước không tham gia tranh chấp.

Theo Tomohiko Satake, Nhật cung cấp thiết bị cho các nước Đông Nam Á chủ yếu vì mục đích củng cố năng lực đối phó với cái được gọi là tình hình “vùng xám”. Hoạt động này nhằm hướng dẫn về giám sát hàng hải và phòng, chống va chạm bất ngờ chứ không nhằm củng cố năng lực quân sự cho nước nhận viện trợ.

Đây là sáng kiến nhằm ngăn chặn tình hình ở “vùng xám” leo thang thành xung đột quân sự bằng cách rút ngắn khoảng cách giữa lực lượng cảnh sát biển Trung Quốc và cảnh sát biển các nước ven biển.

Ngoài ra, mở rộng sự hiện diện của Nhật ở Đông Nam Á đã tạo thêm nhiều cơ hội cho Nhật hợp tác với Trung Quốc.

Trong cuộc diễn tập an ninh hàng hải chung trong khuôn khổ ADMM+ do Brunei và Singapore tổ chức từ ngày 2 đến 12-5, lần đầu tiên “Bộ quy tắc ứng xử cho những đụng độ ngoài ý muốn trên biển” (CUES) đã được áp dụng. Thỏa thuận này đã được nhiều nước Tây Thái Bình Dương ký kết, trong đó có Trung Quốc.

Nhật cũng đã sử dụng CUES trong các cuộc diễn tập hàng hải song phương với các nước như Philippines và Việt Nam. Trong tương lai, Nhật có thể tiến hành hình thức diễn tập như thế với hải quân Trung Quốc.

Ngoài thiết lập một cơ chế tiếp xúc trên biển giữa hải quân hai nước mà hai bên đang đàm phán, các cuộc diễn tập như thế chắc chắn sẽ góp phần thiết lập các cơ chế quản lý khủng hoảng giữa Nhật và Trung Quốc.