Ấn Độ Dương là tuyến hàng hải quan trọng giáp với Úc, châu Á và châu Phi và cũng là lợi ích cốt lõi của Ấn Độ và TQ. Trong khi đó, TQ đang nỗ lực thể hiện sức mạnh hải quân ở Ấn Độ Dương với chiến lược thâu tóm các hải cảng ở Sri Lanka, Pakistan và Bangladesh.
Bằng chứng gần đây nhất là ngày 30-8 (giờ địa phương), trả lời báoFinancial Times(Anh), Bộ trưởng Bộ Cảng và Vận tải biển Pakistan Babar Ghauri cho biết Pakistan đã ngưng hợp đồng cho Công ty Vận tải quốc tế PSA của Singapore thuê cảng Gwadar và sẽ cho một công ty vận tải biển của TQ thuê. Hợp đồng thuê cảng của PSA có hiệu lực đến 40 năm nhưng chỉ mới thực hiện được năm năm.
Cảng Gwadar có tầm quan trọng chiến lược, gần biên giới Pakistan-Iran và eo biển Hormuz. Cảng có ý nghĩa quan trọng với TQ vì sẽ thuận lợi hơn cho việc vận chuyển dầu từ Trung Đông về miền tây TQ. Cảng được Pakistan xây dựng năm 2007 với hơn 50% là tiền vay của TQ. Financial Times nhận định quyết định của Pakistan trông như quyết định thương mại nhưng thực ra động thái này gây lo ngại cho Mỹ và Ấn Độ.
Năm ngoái, Bộ trưởng Quốc phòng Pakistan Chaudhry Ahmed Mukhtar từng đề nghị TQ xây dựng căn cứ hải quân ở TP Gwadar và đưa quân đến đây. Ngày 28-8, Đại sứ Pakistan tại TQ Masood Khan thông báo tân Thủ tướng Pakistan Raja Pervez Ashraf sẽ đến thăm TQ vào tháng 9 tới.
Ấn Độ là nước láng giềng của Pakistan và từ năm 1947 đến nay đã ba lần xung đột vũ trang với Pakistan. Đối với Ấn Độ, tất cả hành vi mở rộng hoạt động nào của TQ ra các cảng biển Nam Á hay thái độ gắn bó nào của Pakistan đối với TQ đều được xem là động thái bao vây Ấn Độ.
Chính vì thế hồi tháng 6, hải quân Ấn Độ và lực lượng phòng vệ biển Nhật đã tập trận chung ngoài khơi Tokyo (Nhật). Cuộc tập trận có quy mô nhỏ với mục đích chính thức được công bố là kỷ niệm 60 năm quan hệ ngoại giao Ấn-Nhật. Dù vậy, cuộc tập trận biểu thị nhiều ý nghĩa phức tạp hơn.
Đây là biểu tượng nặng ký thể hiện quan hệ quốc phòng đang ấm dần lên giữa hai cường quốc châu Á nhằm đối phó với TQ ở Ấn Độ Dương. Cuộc tập trận cũng nhằm thể hiện nỗ lực tăng cường sức mạnh hải quân Ấn Độ ở vùng biển ngoài Ấn Độ Dương.
Rory Medcalf, Giám đốc Viện An ninh quốc tế Lowy (Úc), nhận định Ấn Độ đang nhắm đến nỗ lực rộng hơn là vươn tầm ảnh hưởng về phía đông eo biển Malacca để trở thành một Ấn Độ-Thái Bình Dương. Dù vậy, như phân tích của Đại sứ Ấn Độ tại Trung Quốc S. Jaishankar, Ấn Độ vẫn cố gắng duy trì quan hệ ngoại giao hàng hải đối với TQ.
Theo chuyên gia Rahul Bedi của tạp chíJane’s Defence Weekly, các nhà quan sát nhận định các cường quốc trong khu vực đang vờn nhau một cách thận trọng, vừa muốn thể hiện sức mạnh vừa cố tránh gây ra xung đột. Tuy nhiên, thách thức lớn nhất hiện nay là xung đột đang dần lộ rõ với tham vọng của TQ tại Ấn Độ Dương.
ĐĂNG KHOA - TRẦN VŨ
