Đơn cử vụ việc của nghi can khủng bố người Đức Khaled el-Masri. Tháng 12/2003, Masri đang đi trên một chuyến xe buýt ở Macedonia thì bị các nhân viên an ninh chìm bắt giữ. Anh ta biến mất suốt 5 tháng sau đó. Chỉ có một nhóm sĩ quan CIA biết rõ anh ta đang bị giam giữ và tra tấn trong một nhà tù bí mật ở Afghanistan. Điều đáng tiếc là anh ta không phải là đối tượng cần bắt giữ, nói đơn giản là Masri đã bị bắt lầm.
Vụ việc bắt lầm này đã gây nên hậu quả khá nghiêm trọng. Sau khi được trả tự do vào tháng 5/2004, El-Masri bắt đầu đâm đơn kiện đòi CIA phải bồi thường cho những tổn thất mình phải gánh chịu do hành động bắt người vô cớ. Nhiều phiên tòa đã được mở ra để xem xét đơn kiện của Masri nhưng đều phán quyết bác đơn kiện vì lý do "nhiều bí mật của CIA có thể bị tiết lộ làm ảnh hưởng đến an ninh quốc gia".
Michael Hayden, nguyên Giám đốc CIA
Hồ sơ mật do trang WikiLeaks tiết lộ hồi cuối tháng 11/2010 đã làm sáng tỏ những hành động hậu trường của chính quyền Mỹ thời Tổng thống George W. Bush cầm quyền đã tác động mạnh mẽ lên chính quyền Đức để xử chìm xuồng vụ án. Vụ việc đã khiến cho nước Mỹ rơi vào một trong những tình huống khó xử nhất về ngoại giao. Tuy nhiên, viên sĩ quan phân tích tin tình báo, người đã mắc sai lầm dẫn đến việc bắt lầm El-Masri đã không phải nhận bất cứ hình thức kỷ luật nào.
"Người phạm một sai lầm lớn như thế thì không nên để cho tiếp tục làm việc trong cơ quan này" - cựu Thượng nghị sĩ Christopher S. Bond (đảng Cộng hòa, bang Missouri) phát biểu tại cuộc họp Ủy ban Tình báo Thượng viện tháng 11/2010. Tuy nhiên, thực tế không phải ai cũng bị thuyên chuyển hoặc sa thải. Ngược lại, có những trường hợp phạm sai lầm chết người nhưng những cá nhân liên quan trực tiếp và gián tiếp không những không bị kỷ luật mà còn được thăng chức!?
Như trường hợp sự cố một nghi phạm khủng bố chết trong nhà tù của CIA ở Afghanistan vào năm 2002, kết luận của Tổng thanh tra CIA quy trách nhiệm cho người trực tiếp quản lý "nhà tù đen" đó và yêu cầu xử lý, nhưng rốt cuộc viên cai ngục đó chẳng những không bị kỷ luật mà còn được bổ nhiệm tại Bahrain và làm Phó trạm CIA tại Pakistan phụ trách các bộ lạc, còn người chỉ huy trực tiếp của anh ta thì được thăng lên làm Trưởng bộ phận Cận Đông của CIA.
Trong nhiều vụ việc sai phạm khác, kẻ đáng lý ra phải chịu trách nhiệm, bị kỷ luật thì ngược lại được thăng chức, như trường hợp Trưởng bộ phận Trung Âu hiện nay từng phạm những sai lầm nghiêm trọng trong "nhà tù đen" tại Ba Lan; hay như viên sĩ quan phân tích tin tình báo phạm sai lầm dẫn đến vụ bắt lầm El-Masri nêu trên hiện nay đang được bổ nhiệm làm thủ trưởng đơn vị Chống Thánh chiến toàn cầu của CIA...
Vì sao những sai phạm như vậy lại không bị xử lý tới nơi tới chốn hoặc thậm chí được dung túng? Trả lời câu hỏi này là một việc không đơn giản. Nhiều người, kể cả trong nội bộ CIA đều chung nhận định rằng, hệ thống truy cứu trách nhiệm của CIA có vấn đề nghiêm trọng: vừa thất thường vừa thiếu nhất quán.
Kể từ sau sự kiện khủng bố ngày 11/9/2001, đã có rất nhiều người bị xem là nghi can khủng bố đã bị bắt oan, bị luân chuyển giữa các nhà tù bí mật ở khắp nơi trên thế giới, bị tra tấn dã man trước khi được đưa đến biệt giam ở khu trại tù Guantanamo (Cuba) hoặc chết dần chết mòn trong các "nhà tù đen".
"Thà bắt lầm hơn thả lầm" là câu châm ngôn nổi tiếng được áp dụng triệt để ở CIA trong mọi cuộc chiến mà nước Mỹ tham gia, kể cả cuộc chiến tranh đau thương ở Việt Nam những thập niên 60-70 thế kỷ XX. Đó không hẳn đã là những sai sót theo đúng nghĩa của nó, nhưng khi gặp chuyện rắc rối vì những vụ việc liên quan đến các hoạt động sai trái của mình thì CIA thường đổ cho "sai sót" của các chuyên viên phân tích tin tình báo, hay sĩ quan tiền phương. Sau đó thì các vị mắc "sai sót" đó có nhận án kỷ luật nào không còn tùy quyết định của Giám đốc CIA.
Phát ngôn viên CIA George Little cho biết, có những trường hợp sai sót đã bị Giám đốc CIA Loen Panetta thẳng tay kỷ luật (bằng cách sa thải chẳng hạn), nhưng cũng có nhiều trường hợp lại cho qua một cách dễ dàng, như trường hợp trong vụ việc El-Masri trên đây. Dưới thời Giám đốc Panetta, đã có khoảng 100 nhân viên CIA bị xem xét kỷ luật, trong đó có khoảng hơn chục người là sĩ quan cao cấp và nhiều người trong số họ đã từ chức hoặc bị sa thải. Ông Little giải thích thêm, với các trường hợp được "cho qua", CIA muốn tạo cơ hội để các sĩ quan "lỡ" phạm sai lầm "sửa sai" bằng những hành động cụ thể.
Còn cựu Giám đốc CIA Michael Hayden thì cho rằng, dưới thời ông, có những hình thức kỷ luật được tiến hành một cách bí mật để tránh làm lộ danh tính hay những bí mật liên quan nghề nghiệp của các sĩ quan bị kỷ luật. Có những trường hợp phức tạp phải triệu tập cả một hội đồng kỷ luật để xem xét hình thức xử phạt, nhưng thường thì Giám đốc CIA là người có tiếng nói sau cùng, quyết định mọi việc.
Có một điều rất dễ nhận ra, ngay cả cựu Giám đốc CIA Hayden cũng thừa nhận, hệ thống xem xét án kỷ luật đối với các sĩ quan CIA quá nhiêu khê và kéo dài thời gian. Một án kỷ luật đối với một trường hợp sai sót nghiêm trọng, như vụ Masri chẳng hạn, có thể phải cần tới nhiều năm để các cơ quan khác nhau (như Bộ Tư pháp, Ủy ban Tình báo Quốc hội) tiến hành điều tra, nghiên cứu mức độ và nguyên do sai phạm rồi sau đó hội đồng kỷ luật của CIA mới họp thống nhất hình thức kỷ luật. Khoảng thời gian điều tra này thường khiến cho sự nghiệp của đương sự bị ngưng trệ và làm hỏng cơ hội phát triển của nhiều người dù sau đó kết luận không có án kỷ luật.
Nguyên Khang tổng hợp (ANTG)
