Đỗ Nhuận sinh năm 1922 ở vùng đất của chèo cổ Hải Dương. Từ năm 14 tuổi, ông đã học âm nhạc dân tộc và biết chơi sáo trúc, tiêu, đàn nguyệt, đàn tứ, đàn bầu. Khi không khí âm nhạc cải cách tràn đến, ông học đàn guitar, bănggiô, violin và ký âm Pháp. Khác với phần đông các nhạc sĩ có khuynh hướng lãng mạn cùng thời, Đỗ Nhuận giống Lưu Hữu Phước ở cảm hứng về quê hương đất nước. Năm 1939, ông viết ca khúc đầu tiên khi ở tuổi 17: Trưng Vương, nhằm ngày kỷ niệm Hai Bà Trưng. Trong những năm 1940-1941, Đỗ Nhuận dồn sức hoàn thành ca cảnh Nguyễn Trãi - Phi Khanh (gồm 3 ca khúc Chim than, Lời cha già, Đường lên ải Bắc).
Chính vì những ca khúc này và các hoạt động yêu nước trong thời gian ở Hải Phòng và một số nơi khác, Đỗ Nhuận bị thực dân Pháp bắt đi đày ở Sơn La năm 1943. Một năm trong tù, ông đã cho ra đời hàng loạt ca khúc: Chiều tù, Côn Đảo, Hận Sơn La, Tiếng gọi tù nhân (lời Đào Duy Từ), Viếng mồ tử sĩ. Ra tù, cảm hứng về rừng núi, về chiến khu và cách mạng đã giúp Đỗ Nhuận hoàn thành các ca khúc hừng hực khí thế tiến tới Tổng khởi nghĩa tháng Tám: Du kích ca (1944), Nhớ chiến khu (1945). Sau Cách mạng tháng Tám, thực dân Pháp gây hấn ở Nam Kỳ, Đỗ Nhuận có ngay ca khúc Tiếng súng Nam bộ, Tiếng hát đầu quân và Đoàn lữ nhạc.
Trong kháng chiến chống Pháp, Đỗ Nhuận đã viết nhiều tác phẩm gây ấn tượng mạnh mẽ, thúc giục cả dân tộc vững bước trong cuộc kháng chiến trường kỳ. Bên cạnh Áo mùa đông đằm thắm trữ tình là Ca ngợi Hồ Chủ tịch (1951) trang trọng, bên cạnh Sóng cả không ngã tay chèo chân chất mộc mạc là Du kích sông Thao (1949) cuồn cuộn hoành tráng. Đặc biệt là bộ sử thi âm thanh về trận Điện Biên Phủ lịch sử: Hành quân xa (1953), Trên đồi Him Lam (1954), Chiến thắng Điện Biên (1954) được coi là hiện tượng độc nhất vô nhị trong làng nhạc Việt Nam, khi là ca khúc vừa có sức trường tồn, vừa được phổ rộng. Chỉ sau khi ra đời vài tiếng, bài hát đã được biểu diễn tại lễ mừng chiến thắng Điện Biên và hơn nửa thế kỷ qua, bản nhạc này vẫn vang mãi âm hưởng hào hùng của một trận thắng lừng lẫy địa cầu.
Đỗ Nhuận là nhạc sĩ duy nhất trong thế hệ đầu của tân nhạc được đào tạo bài bản tại Nhạc viện Tchaikovsky. Và ông cũng chính một trong những người đặt nền móng cho thể loại nhạc kịch theo truyền thống của opera phương Tây. Những thể nghiệm đầu tiên của ông xuất hiện từ những năm 1950 là các ca kịch ngắn: Cả nhà thi đua, Sóng cả không ngã tay chèo, Anh Păn về bản, Hòn đá. Những năm 1970-1980, Đỗ Nhuận viết các vở nhạc kịch: Chú Tễu, Ai đẹp hơn ai, Trước giờ cưới, Quả dưa đỏ...
Ông là nhạc sĩ Việt Nam đầu viết opera với vở Cô Sao (1965), rồi sau đó là Người tạc tượng (1971). Ngoài ra, ông còn có những tác phẩm khí nhạc như Vũ khúc Tây Nguyên cho violin và dàn nhạc.
Âm nhạc của Đỗ Nhuận giàu bản sắc dân tộc, phong phú về chất liệu, ngôn ngữ biểu hiện giản dị, mộc mạc trữ tình, đằm thắm, hóm hỉnh. Ông được bầu là Tổng thư ký Hội nhạc sĩ Việt Nam từ năm 1957 đến 1983 và được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 1996 - 5 năm sau khi qua đời tại Hà Nội.
Chương trình Con đường âm nhạc tôn vinh nhạc sĩ Đỗ Nhuận do Eurowindow và Melinh PLAZA phối hợp với Ban văn nghệ Đài Truyền hình Việt Nam sẽ giới thiệu tới khán giả những nhạc phẩm nổi tiếng của Đỗ Nhuận: Áo mùa đông, Nhớ chiến khu, Du kích ca, trên đồi Him Lam, Hành quân xa, Chiến thắng Điện Biên, Ngợi ca Hồ Chủ Tịch, Trông cây lại nhớ đến Người, Du kích Sông Thao, Việt Nam quê hương tôi… Chương trình có sự tham gia của các nghệ sĩ: NSND Trần Hiếu, NSND Quang Thọ, NSƯT Việt Hoàn, NSƯT Hồng Kỳ, Thanh Thúy, Đăng Dương, Trọng Tấn, Anh Thơ, Quốc Hưng, Lan Anh, Phương Nga, Hồng Vi, Thành Lê, Thu Lan.
Theo H.P (VNE)
