Căng thẳng Mỹ - Trung: Nhìn lại 3 cuộc chiến lớn

Quan hệ Mỹ - Trung đang rơi vào giai đoạn tồi tệ nhất trong vài thập niên qua. Chính quyền Tổng thống Donald Trump, đúng hơn là phe diều hâu Trung Quốc (TQ) đang liên tục triển khai các động thái mới và mạnh mẽ nhắm vào Bắc Kinh. Trong số đó, giới quan sát và truyền thông quốc tế đặc biệt chú ý đến ba cuộc chiến lớn đang vào giai đoạn căng thẳng.

Cuộc chiến công nghệ

Hôm 21-9 (giờ Mỹ), Tổng thống Donald Trump tuyên bố sẽ không chấp nhận tập đoàn công nghệ ByteDance của TQ tiếp tục sở hữu và điều hành TikTok tại Mỹ. Tuyên bố được đưa ra trong bối cảnh ByteDance và các doanh nghiệp Mỹ, bao gồm hãng công nghệ Oracle và chuỗi siêu thị bán lẻ Walmart, chưa đạt được thỏa thuận về phân chia cổ phần, kiểm soát dữ liệu và thuật toán của mạng xã hội Tik Tok. Hiện hai ông lớn công nghệ Mỹ là Apple và Google đang tạm xóa TikTok khỏi các phiên bản tại Mỹ của App Store và Play Store trong thời gian chờ đợi thỏa thuận được hoàn tất.

Không chỉ TikTok, TQ đang gặp khó khăn trước Mỹ khi mạng xã hội WeChat của nước này cũng đang đứng trước các nguy cơ bị chính quyền Trump chặn đứng vì lý do an ninh quốc gia. Chính quyền Tổng thống Trump từng ban lệnh cấm WeChat kể từ ngày 20-9 nhưng thẩm phán Laurel Beeler ở San Francisco đã kịp chặn đứng lệnh cấm này chỉ vài giờ trước khi lệnh cấm có hiệu lực.

Hãng công nghệ Huawei của TQ cũng đang gặp nhiều khó khăn khi Mỹ dùng nhiều biện pháp nhằm gây thiệt hại cho gã khổng lồ này, bất chấp bản thân Washington cũng chịu những tổn thương. Dù giới quan sát cho rằng trong dài hạn, Mỹ sẽ khó thể duy trì một chiến dịch tấn công Huawei theo kiểu “cả hai bên đều thiệt hại” nhưng đến hiện tại chính quyền Tổng thống Trump chưa có dấu hiệu hạ nhiệt.

Chủ tịch TQ Tập Cận Bình (phải) và Tổng thống Mỹ Donald Trump trong chuyến thăm Bắc Kinh chính thức của ông vào tháng 11-2017. Ảnh: AFP

Cuộc chiến ngoại giao

Trên chính trường ngoại giao, Washington triển khai một cuộc chiến lớn nhắm vào Bắc Kinh. Đầu tháng trước, Ngoại trưởng Mỹ Mike Pompeo tuyên bố các nhà ngoại giao cấp cao của TQ sẽ cần phải xin phép trước nếu muốn đến thăm các trường đại học, gặp gỡ các quan chức địa phương hay tổ chức các sự kiện quy mô trên 50 người nằm bên ngoài khuôn viên đại sứ quán của TQ tại Mỹ. Đây được xem là sự kiện mới nhất trong cuộc chiến ngoại giao vốn vẫn âm ỉ suốt nhiều tháng liền giữa hai cường quốc hàng đầu thế giới.

Theo giới quan sát, động thái nói trên của Mỹ cho thấy Washington mất niềm tin trầm trọng vào các tổ chức của TQ nhằm khuếch trương sức mạnh mềm của Bắc Kinh, trong đó có các viện Khổng Tử do TQ tài trợ xây dựng trong các trường đại học. Mũi tên này của Mỹ nhắm vào TQ càng khiến quan hệ hai nước trở nên tệ hại hơn kể từ khi Mỹ bất ngờ đóng cửa lãnh sự quán TQ ở Houston hồi tháng 7-2020 với cáo buộc gián điệp.

Ngoại trưởng Mỹ khẳng định lệnh hạn chế visa đối với các quan chức ngoại giao TQ là “công bằng”, bởi lẽ trước đó các nhà ngoại giao Mỹ tại TQ cũng gặp nhiều cản trở từ phía Bắc Kinh khi thực hiện các nhiệm vụ thường nhật của họ. Cũng trong tháng 9, Mỹ đã tước visa của khoảng 1.000 du học sinh TQ tại Mỹ, những người mà Washington gọi là “đối tượng bị hạn chế theo chỉ đạo của tổng thống”, theo hãng tin Reuters.

Cuộc chiến Biển Đông

Biển Đông là điểm nóng thứ ba trong những ngày gần đây trong quan hệ Mỹ - Trung. Tháng 7 vừa qua chứng kiến những sự kiện quan trọng: (i) Mỹ đệ trình công thư lên Liên Hợp Quốc (LHQ) để bác yêu sách của TQ, đồng thời yêu cầu Bắc Kinh từ bỏ chính sách đe dọa, bắt nạt láng giềng và phải tuân thủ phán quyết của Tòa Trọng tài 2016 tại Hague (Hà Lan); (ii) Mỹ ra tuyên bố chính thức bác bỏ yêu sách phi pháp của TQ ở Biển Đông, yêu cầu Bắc Kinh tuân thủ các quy định của Công ước LHQ về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982.

Trên thực địa, Mỹ cũng triển khai các cuộc tập trận cũng như tuần tra tự do hàng hải thách thức các tuyên bố chủ quyền phi pháp của TQ. Có thể nói chưa bao giờ trong vài thập niên qua, Mỹ có thái độ cứng rắn và kiên quyết với TQ về Biển Đông như hiện nay.

Thực tế các tuyên bố gần đây của Mỹ không làm thay đổi tính trung lập của Washington ở Biển Đông. Mỹ vẫn đứng ngoài câu hỏi: Ai có chủ quyền ở các quần đảo Trường Sa, Hoàng Sa hay những vùng biển mà TQ đang tranh chấp với các quốc gia khác. Tuy nhiên, phải nhấn mạnh rằng lập trường của Mỹ hiện nay đã trở nên rất rõ ràng ở góc độ giải thích luật pháp quốc tế và cơ chế giải quyết tranh chấp.

Nền tảng mà Mỹ thống nhất dựa vào là UNCLOS và phán quyết của Tòa Trọng tài 2016. Như vậy, qua tuyên bố của mình Mỹ đã thừa nhận phần lớn Biển Đông không nằm trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) và thềm lục địa của TQ; trong khi đó nguồn tài nguyên ở đây chủ yếu nằm trong EEZ và thềm lục địa của các nước ven biển khác như Brunei, Indonesia, Malaysia, Philippines, Việt Nam.

Ngoài ra, Mỹ xem các căn cứ quân sự của TQ, ví dụ tại đá Vành Khăn và các hoạt động đánh bắt cá của nước này nằm trong EEZ của quốc gia khác đều bất hợp pháp. Quan trọng hơn, các động thái của Bắc Kinh nhằm dùng vũ lực đe dọa, can thiệp hoạt động khai thác tài nguyên hợp pháp của nước khác cũng bị Mỹ lên án. So với các chính quyền tiền nhiệm, chính quyền Tổng thống Trump vừa định hình rõ ràng hơn lập trường của Mỹ với Biển Đông, vừa thẳng thắn gọi yêu sách của TQ là bất hợp pháp chứ không né tránh.