Vào năm 1918, đại dịch cúm Tây Ban Nha đã tàn phá thế giới như một vụ cháy rừng kinh hoàng, giết chết hơn 50 triệu người trên toàn cầu.
Đến năm 2020, virus SARS-CoV-2, xuất phát từ TP Vũ Hán của Trung Quốc (TQ) gây ra đại dịch toàn cầu COVID-19, cũng đang lan rộng với tốc độ đáng kinh ngạc. Nhìn lại quá khứ, một số bài học rút ra từ đại dịch năm 1918 vẫn còn có thể áp dụng cho tình hình hiện nay để tránh lặp lại kết cục thảm khốc cho nhân loại, theo đài CNN.
Tiếp tục duy trì giãn cách xã hội
Các chuyên gia dịch tễ học cho biết trong đại dịch cúm Tây Ban Nha, nhiều nước đã cho dừng giãn cách quá sớm, dẫn đến một đợt bùng phát thứ hai còn nguy hiểm hơn đợt đầu tiên.
Cụ thể, nhà dịch tễ học Larry Brilliant cho biết lãnh đạo TP San Francisco (Mỹ) đã cho tổ chức một cuộc diễu hành lớn để ăn mừng việc số bệnh nhân cúm Tây Ban Nha giảm xuống gần như bằng không. Hậu quả là hai tháng sau, đại dịch cúm này quay trở lại một lần nữa.
TP Philadelphia ở đầu bên kia nước Mỹ cũng chịu số phận tương tự. Dù có tới 600 thủy thủ hải quân nhiễm cúm nhưng thành phố này vẫn thực hiện cuộc diễu hành vào ngày 28-9-1918. Chỉ ba ngày sau, Philadelphia có thêm 635 ca nhiễm mới và nhanh chóng trở thành nơi có số bệnh nhân tử vong cao nhất Mỹ, theo Trung tâm Lưu trữ và hồ sơ ĐH Pennsylvania.
Ngược lại, tình hình tại TP St. Louis ở bang Missouri, vốn đã lên kế hoạch tổ chức diễu hành tương tự nhưng hủy bỏ vào phút chót, lại tốt hơn nhiều. Số liệu lưu trữ tại Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC) chỉ ra tại thời điểm hơn 10.000 người ở Philadelphia thiệt mạng trong đợt bùng phát thứ hai, số người chết ở St. Louis chưa đến 700 người.
“Diễn biến của năm 1918 cho thấy ngay cả ở những nơi đã đỉnh dịch rồi vẫn có khả năng tái bùng phát lần nữa nếu không có biện pháp phòng bị kịp thời và lơ là cảnh giác. Đây là điều mà các quốc gia đang vật lộn với COVID-19 hiện nay phải lưu ý” - CNN nhấn mạnh.
Bệnh nhân cúm trong một bệnh viện dã chiến ở ĐH Nông nghiệp Colorado, Mỹ năm 1918. Ảnh: CNN
Mọi đối tượng đều có thể nhiễm bệnh
Khi nhắc về đại dịch cúm Tây Ban Nha, nhiều chuyên gia đã miêu tả giai đoạn này là “một vụ thảm sát y tế lớn nhất trong lịch sử”. Không chỉ bởi căn bệnh này đã khiến nhiều người tử vong mà còn do rất nhiều nạn nhân là những người trẻ và khỏe mạnh. Số liệu thống kê chỉ ra khoảng 2/3 số người tử vong ở độ tuổi từ 18 đến 50.
“Các nhà khoa học cho rằng chính phản ứng thái quá của hệ miễn dịch đã khiến tỉ lệ tử vong ở những người trẻ tuổi, khỏe mạnh tăng cao vào năm 1918” - TS Richard Gunderman thuộc ĐH Indiana (Mỹ) chia sẻ. Nhiều chuyên gia cũng lên tiếng cảnh báo hiện tượng tương tự có thể đang xảy ra ở những ca tử vong là người trẻ của dịch COVID-19.
Giải thích thêm, hệ miễn dịch thông thường có thể đối phó tốt với bệnh cúm. Tuy nhiên, nếu virus phát tán quá nhanh trong cơ thể thì hệ thống miễn dịch phải hoạt động cật lực hơn. Tình trạng này sẽ kéo dài đến khi chính các phân tử protein tiết ra từ tế bào của hệ thống miễn dịch bắt đầu bào mòn cả các cơ quan khác trong cơ thể như phổi, làm bệnh nhân tử vong.
“Trong những trường hợp này, vấn đề không phải là hệ miễn dịch bị suy yếu hay bị phá vỡ mà là nó hoạt động quá mức cần thiết khiến cơ thể bị áp đảo” - TS Sanjay Gupta thuộc ĐH Emory (Mỹ) nhận định.
Kết luận, bài học quan trọng ở đây là những người trẻ, khỏe mạnh không phải sẽ nghiễm nhiên miễn nhiễm với virus gây dịch.
| Tôi nghĩ để miêu tả tình hình COVID-19 thì hình ảnh chính xác là một cơn sóng thần với những đợt sóng khác đang ầm vang theo sau. Những con sóng này lớn đến mức nào tùy thuộc vào chúng ta. TS LARRY BRILLIANT, chuyên gia dịch tễ học từng làm việc cho WHO |
Cảnh giác các liệu pháp chưa được kiểm chứng
Phải thừa nhận rằng thế giới đã đạt được những tiến bộ y tế và công nghệ lớn trong 102 năm qua. Nhưng cúm Tây Ban Nha và đại dịch COVID-19 có chung hai thách thức: Thiếu vaccine và thiếu thuốc chữa.
Trở lại năm 1918, các liệu trình điều trị cho dịch cúm Tây Ban Nha “đa dạng từ các loại thuốc mới được bào chế đến các loại dầu thảo dược được công bố hàng loạt và chào bán công khai” - CNN dẫn một nghiên cứu của ĐH Stanford (Mỹ) cho biết. Tuy nhiên, hầu hết những liệu pháp này không có cơ sở khoa học và không được thẩm định toàn diện về tác dụng phụ đối với người sử dụng.
Đến năm 2020, tình trạng tương tự lại xuất hiện khi nhiều đồn đoán về khả năng thuốc hydroxychloroquine trị bệnh sốt rét, lupus và viêm khớp dạng thấp có thể dùng để điều trị các bệnh nhân COVID-19. Ngay cả Tổng thống Donald Trump cũng lên tiếng ủng hộ khi ca ngợi thuốc hydroxychloroquine là “phương thuốc thần kỳ”.
Tuy nhiên, ngày càng nhiều chuyên gia phải lên tiếng kêu gọi người dân cần hết sức thận trọng trước các dạng thông tin như trên vì giới y khoa cho đến nay chưa thống nhất được liệu trình hoàn chỉnh nào. Thậm chí, một nghiên cứu gần đây còn chỉ ra hydroxychloroquine không thể sử dụng được cho những ca COVID-19 nặng phải nhập viện vì gây rối loạn nhịp tim.
Các bác sĩ ở Brazil và Thụy Điển cũng đang bày tỏ lo ngại việc sử dụng chloroquine, một loại thuốc rất giống hydroxychloroquine, trên bệnh nhân COVID-19 do lo ngại gây ra tác dụng phụ tương tự.
Vì vậy, điểm mấu chốt cần nắm được ở đây là: Chưa có thuốc đặc trị COVID-19 và nên thận trọng khi đọc những thông tin về các liệu trình điều trị chưa được kiểm chứng.
