Cuộc chiến ở Ukraine cho thấy một hệ thống phòng không toàn diện có thể ngăn chặn lực lượng không quân đáng gờm như của Nga. Tuy nhiên, hệ thống đó cũng bộc lộ những hạn chế khi lực lượng Ukraine, với nguồn cung đạn dược có hạn, phải phòng thủ trước làn sóng tấn công bằng máy bay không người lái (UAV) và các tên lửa hiện đại khó bắn trúng hơn.
Đằng sau những hệ thống phòng không Ukraine phức tạp đó là những người lính Ukraine phải đưa ra những quyết định trong tích tắc để khai hỏa hệ thống phòng không có thể hạn chế rất nhiều thương vong. Tuy nhiên, tính mạng của họ cũng ngày càng gặp nguy hiểm khi Nga tích cực nhắm vào các vị trí phòng không Ukraine, theo tờ The Wall Street Journal.
Nỗ lực phòng không Ukraine
Với kho vũ khí đa dạng gồm các hệ thống phòng không từ thời Liên Xô và do phương Tây tài trợ, Ukraine đã trở thành nơi thử nghiệm, xây dựng một mạng lưới phân cấp những hệ thống phòng không sao cho chúng hoạt động tốt nhất.
Ở lớp trong cùng của hệ thống phòng không Ukraine là hệ thống S-300 được sản xuất từ thời Liên Xô. Khác với những hệ thống phòng không hiện đại với các phần mềm, kỹ thuật phức tạp chi phối quá trình vận hành, hệ thống S-300 phần lớn vẫn dựa vào sức người và thao tác thủ công.
Được đưa vào sử dụng từ cuối những năm 1970, S-300 có tổ lái gồm 6 người ngồi cạnh nhau trên một xe chỉ huy được trang bị thùng chứa tên lửa và hệ thống radar riêng biệt.
Trong tổ lái, 1 thành viên sẽ chịu trách nhiệm phát hiện mục tiêu trên radar, 1 thành viên khác sắp xếp mục tiêu để bắn dựa trên sự tính toán của 2 người khác. Sau đó, người chỉ huy đồng ý khai hỏa và thành viên cuối cùng của tổ lái sẽ nhấn nút. Mỗi tổ lái làm việc trong không gian chật hẹp với những ca làm việc mệt mỏi kéo dài tới 18 giờ.
Ông Viktor Petryshyn - chỉ huy hệ thống phòng không S-300 thuộc Lữ đoàn tên lửa phòng không Odessa số 160 của Ukraine - cho biết cuộc chiến trên bầu trời là một trong những cuộc chiến quan trọng nhất hiện nay.
Ông Petryshyn đã giữ chức chỉ huy lữ đoàn này từ năm 2014 nhưng vẫn cảm thấy phấn khích khi tổ lái của ông bắn trúng mục tiêu.
Trung úy Dmytro Plys - thuộc một đơn vị vận hành hệ thống S-300 khác ở miền Đông Ukraine - có trách nhiệm cố định hoặc bắt giữ các mục tiêu, nhớ lại rằng khoảng 6 tháng trước, người điều khiển radar của đơn vị ông đã phát hiện ra thứ gì đó trên radar khi có một chấm xanh lá cây xuất hiện trên màn hình.
Ban đầu, họ chưa thể xác định mục tiêu này là gì bởi nó di chuyển với tốc độ cao và độ cao thay đổi liên tục, đôi khi biến mất khỏi màn hình. Sau khi xem xét, tổ lái của ông Plys kết luận rằng đó có thể là một chiếc trực thăng tấn công.
Lúc đó, người chỉ huy đơn vị ông Plys quyết định nhắm vào mục tiêu đó và ông chịu trách nhiệm nhắm vào chấm màu xanh lá cây trên màn hình. Tên lửa rời thùng chứa, 20 giây trôi qua, và chấm xanh biến mất khỏi màn hình. Tổ lái này reo mừng vì mục tiêu đã bị bắn hạ.
Sau đó, tổ lái này phát hiện ra rằng họ đã bắn rơi một chiếc trực thăng chiến đấu Ka-52, vốn là một trong những chiếc trực thăng cơ động và được đánh giá cao nhất của Nga. Kể từ khi chiến sự nổ ra, đơn vị của ông Plys đã bắn rơi 8 máy bay chiến đấu và 2 máy bay trực thăng.
Nguy hiểm bủa vây người lính phòng không Ukraine
Các đơn vị phòng không Ukraine cũng phải đối mặt không ít hiểm nguy. Các quan chức phương Tây cho biết một số hệ thống của Ukraine, trong đó có ít nhất một khẩu đội Patriot, đã bị hư hại hoặc bị phá hủy do các cuộc tấn công của Nga.
Khẩu đội S-300 của ông Plys hiện đang được sửa chữa sau khi bị hư hỏng trong một lần suýt trúng đạn. Theo ông Plys, không có ai là không sợ hãi trước những cuộc tấn công có thể gây nguy hiểm đến tính mạng.
Còn ông Petryshyn cũng chia sẻ tổ lái của ông cũng có một vài lần cận kề sinh tử khi vào tháng 1 khẩu đội của ông đã bị UAV trinh sát của Nga phát hiện.
Tại khu vực Biển Đen nơi đơn vị ông Petryshyn hoạt động, Nga đã khai hỏa tên lửa từ bán đảo Crimea hoặc tàu hải quân gần đó, khiến tổ lái S-300 của ông chỉ có 3 phút rưỡi để trốn thoát.
Lúc đó, ông Petryshyn đã ở bên ngoài xe chở S-300 và chạy tìm chỗ ẩn nấp. Lúc nghe báo động tên lửa, S-300 đã chạy được khoảng gần 1 mét khi tên lửa Nga nhắm trúng vị trí mà S-300 được triển khai trước đó.
Đơn vị của ông Petryshyn cũng đã phải thay đổi vị trí 3 lần trong một ngày để tránh bị phát hiện.
Theo ông Petryshyn, mối nguy hiểm càng dâng cao hơn khi Nga cũng đã thay đổi chiến thuật. Theo ông Petryshyn, tên lửa Nga thường bay theo các tuyến đường giống nhau, ở tầm thấp và qua các con sông để tránh radar phát hiện. Những tên lửa này giờ đây cũng linh hoạt hơn nhiều để tránh hệ thống phòng không Ukraine.
Lực lượng Ukraine nói rằng họ đã bắn hạ hàng nghìn UAV và tên lửa Nga, cùng với khoảng 359 máy bay và 326 trực thăng, gây thiệt hại đáng kể cho lực lượng không quân Nga. Tuy nhiên, ông Petryshyn và Plys nói rằng Ukraine sắp hết tên lửa S-300 do Liên Xô sản xuất để trang bị cho hệ thống phòng không Ukraine.
