Sáng 12-10, tiếp tục chương trình phiên họp thứ 27, Ủy ban Thường vụ Quốc hội tiến hành giám sát chuyên đề “Việc thực hiện chính sách, pháp luật về phát triển năng lượng giai đoạn 2016-2021”.
An ninh năng lượng quốc gia đối mặt nhiều thách thức
Đoàn giám sát của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá năng lượng Việt Nam giai đoạn 2016-2021 đạt được nhiều kết quả đáng ghi nhận. Sản lượng điện sản xuất toàn hệ thống hàng năm tăng, năm sau cao hơn năm trước. Hệ thống điện vận hành an toàn, ổn định…
Tuy nhiên, tại báo cáo, đoàn giám sát cũng chỉ ra nhiều tồn tại, hạn chế trong phát triển năng lượng Việt Nam, khiến mục tiêu đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia đối mặt nhiều thách thức.
Theo đoàn giám sát, việc đảm bảo an ninh năng lượng quốc gia được đánh giá dựa trên sáu chỉ tiêu, gồm: Tỷ số trữ lượng và sản xuất của than, dầu thô và khí được quy đổi; sự phụ thuộc vào nhập khẩu than, dầu và khí đốt tự nhiên; tỷ trọng chi phí nhập khẩu trên tổng thu nhập quốc nội; đa dạng hóa nguồn nhập khẩu; đa dạng hóa cơ cấu dữ liệu để phát điện; và cường độ năng lượng sơ cấp.
“Có đến 3/6 chỉ tiêu đang biến động theo chiều hướng bất lợi”- Chủ nhiệm Ủy ban KH-CN&MT Lê Quang Huy, Phó Trưởng đoàn Thường trực Đoàn Giám sát cho biết,
Báo cáo của đoàn giám sát chỉ rõ nguồn cung trong nước không đủ đáp ứng yêu cầu dẫn đến phải nhập khẩu năng lượng ngày càng lớn. Cụ thể, tài nguyên năng lượng sơ cấp Việt Nam ngày càng cạn kiệt khi thủy điện cơ bản đã khai thác hết, sản lượng dầu và khí ở một số mỏ lớn suy giảm nhanh.
“Những bất cập trong cung ứng năng lượng, nhất là việc chuẩn bị nhiên liệu sơ cấp thực hiện kế hoạch cung cấp điện và vận hành hệ thống điện quốc gia hằng năm, dự trữ xăng dầu, trong đó chưa kịp thời chỉ đạo, thực hiện yêu cầu của Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã dẫn đến tình trạng thiếu xăng dầu cục bộ cuối năm 2022, tình hình thiếu điện ở miền Bắc đầu năm 2023, gây bức xúc trong dư luận xã hội, cử tri và nhân dân”- ông Huy nói thêm.
Theo tính toán của Ngân hàng Thế giới (WB) tại báo cáo công bố hồi tháng 8, Việt Nam thiệt hại khoảng 1,4 tỉ USD do thiếu điện, tương đương khoảng 0,3% GDP.
Với xăng dầu, hiện Việt Nam mới có hệ thống kho dự trữ xăng dầu thương mại, chưa có kho dự trữ quốc gia xăng dầu của Nhà nước và chưa có hệ thống dự trữ quốc gia về than, khí thiên nhiên.
Trong khi đó, dự trữ quốc gia dầu mỏ, sản phẩm xăng dầu mới chỉ dừng ở quy hoạch. Cả 3 kho dự trữ dầu thô quốc gia trong quy hoạch đều chưa được thực hiện.
Dự trữ xăng dầu mỏng nên khi thị trường thế giới biến động mạnh, ảnh hưởng tới trong nước, hệ quả là tình trạng thiếu xăng dầu cục bộ xảy ra cuối 2022.
“Khả năng thiếu điện trong ngắn hạn (2024-2025), trung hạn (2025-2030) và dài hạn (2030–2050) là nguy cơ hiện hữu”- đoàn giám sát nhận định.
Chính sách giá điện còn bất cập
Đoàn giám sát của Uỷ ban Thường vụ Quốc hội cũng nhận định chính sách giá điện còn nhiều bất hợp lý về cơ cấu phát điện, chưa bảo đảm minh bạch.
Cụ thể, các tín hiệu thị trường ở khâu phát điện chưa được phản ánh đầy đủ ở giá điện áp dụng cho hộ tiêu dùng cuối cùng. Giá điện được điều chỉnh nhưng chưa bù đắp được chi phí đầu vào và đảm bảo lợi nhuận hợp lý của doanh nghiệp.
Cơ cấu biểu giá bán lẻ thực hiện theo Luật Điện lực chưa phù hợp với thực tế tiêu thụ điện của các nhóm khách hàng, chưa có lộ trình cụ thể để áp dụng giá điện hai thành phần; còn duy trì bù chéo, giá điện sinh hoạt của người dân chi trả còn cao hơn mức giá cho nhóm khách hàng là hộ sản xuất, kinh doanh, chưa phù hợp với mục tiêu khuyến khích sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả đối với các ngành, lĩnh vực sản xuất thâm dụng điện.
Giá truyền tải điện quá thấp, không thu hút được nhà đầu tư làm dự án lưới điện.
Mặt khác, chính sách giá năng lượng sơ cấp còn bất cập, như việc trợ giá than cho sản xuất điện, giá khí cho sản xuất đạm, giá điện cho một số hộ tiêu thụ; việc xây dựng khung giá phát điện chưa đáp ứng được yêu cầu thực tế.
Cơ chế khuyến khích hiện nay chưa đủ sức thu hút các nhà máy điện BOT tham gia thị trường bán buôn điện cạnh tranh. Tái cơ cấu ngành năng lượng để từng bước hình thành thị trường năng lượng cạnh tranh lành mạnh thực hiện còn chậm; chưa xây dựng được cơ chế tài chính và hoàn thành việc chuyển Trung tâm điều độ hệ thống điện quốc gia thành Công ty TNHH MTV.
Trong lĩnh vực xăng dầu, thị trường trong nước còn bị động, thiếu hụt nguồn cung và vướng mắc trong cơ chế điều hành. Hiện Việt Nam có tỷ lệ nhập khẩu xăng dầu khoảng 20-30%.
Hai doanh nghiệp sản xuất xăng dầu trong nước, đáp ứng 70-75% nhu cầu nội địa, nếu bị ngừng sản xuất do duy tu, bảo dưỡng kéo dài thì ảnh hưởng ngay đến thị trường trong nước.
“Thị trường xăng dầu trong nước bị động và thiếu nguồn cung, gặp vướng mắc trong cơ chế điều hành giá”- Chủ nhiệm Uỷ ban KH-CN&MT Lê Quang Huy nói.
