Đó là những cảnh báo được ông Lê Quốc Minh - Phó Tổng Giám đốc Thông tấn xã Việt Nam nêu ra tại Hội nghị báo chí toàn quốc tổng kết công tác năm 2017, triển khai nhiệm vụ năm 2018. Hội nghị do Bộ Thông tin và Truyền thông phối hợp với Ban Tuyên giáo Trung ương và Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức sáng 26-12.
Ông Lê Quốc Minh, Phó Tổng giám đốc Thông tấn xã Việt Nam. Ảnh TL
Thảo luận tại hội nghị, ông Lê Quốc Minh đã nói về một hiện tượng “fake news” - tin giả. “Chúng ta đang sống trong một thế giới mà một tin tức hoàn toàn bịa đặt vào ngày 21-11 vừa qua rằng ngôi sao điện ảnh Keanu Reeves tuyên bố "những nhân vật tinh túy ở Hollywood đã dùng máu của trẻ sơ sinh để thăng tiến" đã đứng đầu danh sách nội dung tìm kiếm trên YouTube và lan truyền như virus trên Facebook với hơn 26.000 lượt tương tác chỉ trong khoảng thời gian ngắn ngủi”- ông Minh nói.
Một câu chuyện khác, ông Minh cho biết chúng ta đang sống trong một thế giới mà "một người đàn ông từ bang North Carolina của nước Mỹ chỉ nghe theo cái thuyết âm mưu vô căn cứ đã phóng xe tới tận một cửa hàng pizza ở thủ đô Washington D.C với một khẩu súng trường để tự điều tra về vụ mà ông ta tin là đường dây buôn bán trẻ em liên quan đến bà Hillary Clinton".
“Tin giả suýt nữa gây ra khủng hoảng ngoại giao giữa Nga và Đức, và vì đọc nhầm tin giả, một bộ trưởng Pakistan đã đe dọa sử dụng hạt nhân với Israel” – ông Minh nói và cho biết đó là một thế giới mà những hoang tin có thể dẫn đến các thảm kịch trong đời sống dễ dàng lan truyền với tốc độ chóng mặt từ người này sang người khác thông qua các phần mềm chat hoặc các mạng xã hội.
Theo ông Minh, fake news thậm chí thu hút sự quan tâm nhiều hơn thông tin chính thống. Một nghiên cứu của BuzzFeed phát hiện ra rằng fake news thu hút được 8,7 triệu lượt tương tác trong 3 tháng cuối của chiến dịch vận động tranh cử tổng thống Mỹ trong khi tin tức của các nguồn tin báo chí lừng danh như New York Times, Washington Post và CNN chỉ có 7,3 triệu lượt chia sẻ, bình luận.
Còn ở Việt Nam, ông Minh nói ban đầu tin giả chỉ dừng ở một vài đường dẫn website ca ngợi ông bà lang dân tộc này, loại biệt dược nọ, gắn với ca sỹ A, người nổi tiếng B để vờ là người dùng uy tín.
“Rồi đến những dòng trạng thái trên mạng xã hội nói chuyện ô nhiễm tại một địa phương trong nước nhưng dùng hình ảnh tận bên kia địa cầu, xảy ra từ lâu trong quá khứ. Video một đoàn xe nào đó nhưng gán câu chuyện về lãnh đạo cao cấp của nhà nước. Một bức hình của quan chức cao cấp được gắn với một phát ngôn gây sốc rất nhanh chóng phủ kín Facebook để rồi nhân vật trong hình nhận đủ loại "gạch đá" mà không một ai quan tâm xem nội dung đó có bị xuyên tạc hay không”- ông Minh trăn trở.
Thế nhưng, ông Minh cho biết một thực tế đáng buồn là báo chí cũng mắc bẫy tin giả, nhiều nhà báo vô tình chia sẻ các tin giả hoặc tin không rõ nguồn gốc, và góp phần phát tán những thông tin chưa được kiểm chứng hoặc thậm chí sai lệch đó. “Tệ hại hơn là tình trạng giả mạo các cơ quan báo chí chính thống bằng các website có tên miền gần giống, hoặc các fanpage, các tài khoản mạng xã hội”- ông Minh nói.
Rồi ông Minh dẫn chứng từ tờ báo nơi ông đang công tác: "Khi trang điện tử vnanet.vn của Thông tấn xã Việt Nam với 4 ngôn ngữ Việt, Anh, Pháp, Tây Ban Nha ra đời vào năm 2003, chúng tôi phát hiện một trang web bê nguyên xi toàn bộ tin bằng 4 ngôn ngữ của chúng tôi mỗi ngày lên trang của họ với thiết kế y chang".
"Nhưng bây giờ người ta không làm giả thô sơ như vậy. Một ngày đầu tháng 11-2017 vừa qua, trên Facebook lan tràn hình chụp một bản tin thất thiệt về người chồng rửa bát không sạch bị vợ dùng dao chém vào đầu. Điều đáng nói là nó được gắn logo của VietnamPlus trên nền đỏ rực đập vào mắt người xem" - ông Minh nói và cho biết đúng một tuần sau, lại có một bài viết khác được lan truyền khắp nơi, nói về việc Google và Facebook có thể rút khỏi Việt Nam, cũng có logo với chữ Việt Nam và dấu cộng đã trở nên quen thuộc với độc giả sau 9 năm hoạt động.
Gần đây nhất, chỉ một ngày sau khi dư luận ồn ào với một nghiên cứu về cải tiến cách viết tiếng Việt, lại có một bài với tiêu đề “Xuất hiện bộ sác záo xoa ‘Tiếq Việt’ của bộ záo zụk dành cho lớp 1.” Ông Minh cũng lưu ý, ở chế độ Instant Articles của Facebook, người dùng không nhìn thấy đường link của bài viết. "Chúng tôi đã liên hệ với người chủ fanpage để phản đối việc sử dụng trái phép thương hiệu, đã nhờ Facebook hỗ trợ, nhưng đến giờ vẫn chưa có chuyển biến nào"- ông Minh cho hay.
Ông Minh cho rằng fake news không chỉ bóp méo thông tin theo kiểu vô thưởng vô phạt, fake news không chỉ là câu chuyện cắt dán tin tức bừa bãi để kiếm tiền quảng cáo của mấy chàng trai trẻ tại một thị trấn nhỏ ở Macedonia. Fake news đang làm gia tăng tình trạng nhục mạ các cá nhân, làm cho doanh nghiệp, tổ chức lao đao khốn khổ. Fake news thậm chí còn được lợi dụng vào các âm mưu chính trị và làm rối loạn xã hội. Có một câu chuyện mà chúng ta đều đã được nghe: fake news được cho là góp phần dựng lên một nhà lãnh đạo quốc gia. Vậy thì nó cũng có thể hạ bệ một nhân vật với vị trí tương tự.
Ông Minh cho rằng trong khi fake news khuynh đảo xã hội và có nguy cơ lấn át những nguồn tin chính thống ở khắp nơi trên thế giới, việc kiểm chứng thông tin trên báo chí lại đang trở nên lỏng lẻo. "Và thật đáng buồn khi không ít tòa soạn thậm chí áp dụng cách làm nguy hiểm là “đăng tải trước, chỉnh sửa sau nếu cần thiết”- ông nói.
Từ đó, ông Minh đặt câu hỏi: Sẽ ra sao nếu người dân không còn tin vào báo chí, sẽ ra sao nếu tin giả nhiều hơn tin thật? Và ông cho rằng, báo chí cũng phải hành động chứ không thể ngồi chờ cơ quan chức năng ra luật, chờ các công ty công nghệ thay đổi thuật toán, chờ người dùng trở nên thông minh hơn để tự xa lánh fake news.
Các tòa soạn cần phải đầu tư nhiều hơn vào nội dung chất lượng cao, cần có những hành động để đối phó với những nội dung kích động thù hận, phân biệt chủng tộc, hoang tin, thông tin bóp méo sự thật gây phương hại cho các cá nhân, tổ chức, quốc gia. Cần dành nhiều nguồn lực hơn cho báo chí điều tra, gắn chặt hơn với những giá trị đạo đức trong việc quản lý và quản trị truyền thông; đồng thời có các biện pháp nâng cao nhận thức cho công chúng nói chung về tin giả. Cần xây dựng những liên minh báo chí để bảo vệ bản quyền, tìm kiếm những mô hình kinh doanh bền vững và quan trọng hơn là để đối phó với tình trạng fake news.
“Các nhà báo chúng ta không thể khoanh tay đứng nhìn, bởi chúng ta còn khoác trên mình trách nhiệm to lớn với xã hội”- ông Minh kết luận.
Các đại biểu trao đổi tại hội nghị. Ảnh: TÁ LÂM
Phát biểu kết luận hội nghị, Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương Võ Văn Thưởng cho rằng năm 2017 công tác báo chí có chuyển biến tích cực đạt kết quả toàn diện. Quản lý nhà nước về công tác báo chí cũng có tiến bộ, chất lượng uy tín của giải báo chí quốc gia được nâng cao, hình thành nhiều giải thưởng mới nhận được sự quan tâm của báo chí, của dư luận xã hội.
“Chất lượng hiệu quả công tác thông tin tuyên truyền nghị quyết trung ương đạt những kết quả tích cực, nhất là trong đấu tranh chống tiêu cực tham nhũng lãng phí, bảo vệ chủ quyền quốc gia, nhất là chủ quyền trên biển đông”- ông Thưởng nói.
Ông Thưởng cho rằng, nhà báo đã không ngại có mặt ở những nơi khó khăn gian khổ nhất. Có những nhà báo đã hi sinh cả mạng sống của mình, vượt qua các thế lực xấu, vượt qua sự đối xử không công bằng của cơ quan chức năng. Thậm chí cả sự đố kỵ của chính tập thể mình đang công tác để làm tròn sứ mệnh của mình.
Tuy nhiên, ông Thưởng cũng cho rằng báo chí còn nhiều hạn chế, nhiều khuyết điểm nghiêm trọng. “Rõ nhất là xa rời tôn chỉ mục đích, nhất là ở một số trang tin, điện tử. Khuynh hướng giật gân câu khách, thông tin thiếu nhạy cảm chính trị”- ông Thưởng nói và lấy ví dụ như sự kiện 59 tờ báo đăng sai thông tin trong mấy ngày qua liên quan đến khởi tố hai nguyên lãnh đạo PVN.
Do đó, ông Thưởng yêu cầu trong năm 2018, là người làm báo phải quan tâm phản ánh cho đúng, trung thực khách quan nhưng đồng thời cũng phải đúng theo định hướng, tập trung biểu dương cổ vũ các điển hình tiên tiến, phản ánh bất cập hạn chế thiếu sót, đấu tranh không khoan nhượng với cái xấu ác, phản bác các quan điểm sai trái.
