Không gian tịch mịch, gió chừng như cũng mệt mỏi thổi thiêm thiếp những vạt dâu xa. Ông lắng tai nghe ngóng một hồi đang định xách đèn chui vào nhà thì nghe có tiếng người phía bên kia mố cầu: “Ông ơi, cứu cháu với!”. Ông định thần nơi phát ra tiếng kêu cứu, quả quyết xách đèn sang phía mố cầu bên kia. Tiếng kêu nhỏ lẫn trong gió phều phào: “Ông ơi, cứu cháu với” lại thoảng lên. Ông chài đến sát tiếng kêu. Cặp mắt kèm nhèm của ông nhận ra ngay trong cái hốc sát mố cầu một người bị mắc kẹt dưới ấy, giọng đàn bà con gái. Ông tiến lại bảo: “Khổ thân tôi. Ai mà đêm hôm sa xuống đây thế?”. Người dưới hố giọng rất yếu vọng lên: “Cháu, cháu lạc đường... tưởng còn cầu định qua sông thì ngã xuống đây, ngã từ lúc chập tối”.
Căn nhà nhỏ bừng lên ngọn lửa. Bà đã dậy từ lúc nào, lục ra mớ quần áo cũ đưa cho cô gái. Cô gái được lửa sưởi ấm thần sắc trở lại, bó gối nhìn hai ông bà già. Ông già ngồi hút thuốc lào nhả khói ra mờ mịt và im lặng. Rất lâu, ông bảo: “Cháu vào nằm với bà cho lại sức, ta ra kéo vó ở ngoài, trời này rạng đông cá nó cũng đi”. Bà trệu trạo: “Ừ, cháu vào đây với bà, có gì đến sáng hãy hay”. Cô gái lặng lẽ nhìn hai người rồi tiến về phía chiếc giường gỗ cũ kỹ, khẽ nằm xuống.
Tiếng kẽo kẹt vang lên nhịp một, nhịp một. Ở phía trong căn nhà tối hơn bên ngoài. Bên ngoài, những cần gọng vó nâng lên hạ xuống trên nền giời cần mẫn, đều đặn và lặng lẽ.
Cô gái nhỏ như con mèo con rúc rúc vào nách bà một lúc là ngủ. Thỉnh thoảng cô giật mình ú ớ rồi lại thiếp đi ngay. Bà không sao ngủ được nữa. Ngoài kia dòng sông Tấm quặn mình thở. Tiếng rít thuốc của ông chài và tiếng cá cựa loách choách trong giỏ vó dưới đáy sông. Không biết từ ngày con Tằm đi đến nay là bao nhiêu năm rồi nhỉ? Phải ông mới nhớ chính xác. Còn bà chả nhớ gì. Hơi ấm thoảng mùi son phấn rẻ tiền của cô gái trẻ nằm bên đánh thức tình mẫu tử trong bà. Lạy giời bà vẫn mơ thấy nó. Bà vẫn mơ thấy những buổi chiều chạng vạng con Tằm nhông nhổng ào xuống khúc sông Tấm này với lũ trâu đồng.
Bà lại giở mình. Ngoài kia tiếng rít thuốc lào và tiếng kẽo kẹt của bè vó vang lên đều đặn. Chắc từ ngày con Tằm bỏ đi, ông giận bà hay sao mà ít nói lắm. Cứ lặng lẽ như cái bóng bên cái mố cầu đổ. Đã từ lâu bãi sông Tấm bị bỏ quên, cây dại, dây leo mọc um tùm. Từ ngày con Tằm bỏ đi thì chỉ mỗi bà vào làng, còn ra chợ, ông tịnh không rời bè vó đi đâu. Lâu lâu ấm giời cụ Từ bên đền Thượng hay ông giáo Thụ ra đây chơi cờ với ông chài, chơi cờ tưởng với nhau chả cần quân tướng gì cả, đánh nghiêm cẩn lắm. Bao giờ ông chài cũng thắng, còn mấy ông kia lăn lóc say. Người đâu lạ thế, cuộc cờ thì phân minh cao thấp không khoan nhượng mà cuộc đời thì cứ mặc kệ đến đâu âu đó. Một hôm, cũng đã lâu lắm, ngày con Tằm mới chập chững tập đi, ông bảo bà: “U nó này, hay là xem chỗ nào đi được thì đi. Con Tằm để tôi nuôi cũng được. Bao giờ nhớ con thì về, chứ không ở đây buồn tẻ lắm...”. Lúc ấy bà đã giận ông đến tím người, rấm rứt khóc: “Là ông đuổi khéo tôi đi đấy. Hay là ông kể công kể lênh với mẹ con tôi. Hay là người ta xúc xiểm...”. “Không, không...” - người đàn ông hốt hoảng - “Là tôi sợ bà chán cảnh tịch mịch ở đây. Bà còn trẻ, lại đẹp. Là tôi nói thật lòng mình...”.
Sau cái lần ông bảo bà đi, bà giận ông mà càng thương ông. Bà về làm bạn với ông cũng là vạn bất đắc dĩ, có một không hai trên cõi đời. Hồi ấy bà có mang con Tằm. Quê bà tít thượng nguồn con sông Tấm. Thuở ấy bà đẹp lắm, đẹp nhất làng và tất nhiên bao nhiêu trai tráng trong vùng, cán bộ, viên chức xa gần ong bướm lả lơi. Rồi thì kẻ sở khanh ấy xuất hiện, rồi hứa hẹn, rồi thề bồi để rồi cái gì đến đã đến.
Gã họ Sở biến mất để lại giọt máu nơi thảo dã. Cha bà - một lục lâm có tiếng ở vùng mà biết chỉ còn nước chết, chỉ còn nước thả bè chuối trôi sông. Người mẹ thương con sợ hãi hấp tấp đẩy ngay cô sơn nữ lên chiếc thuyền nan, dúi vội ít tiền, cứ thế bập bềnh xuôi sông Tấm tránh trận lôi đình của người cha gia trưởng. Hôm ấy trời cũng rét và u ám. Ngày không mặt trời. Đêm không trăng sao, chỉ đìu hiu một màu nước xám. Khi đói lả và mệt mỏi sau mấy hôm lênh đênh trên sóng nước, bà đã mặc kệ số phận của mình muốn trôi đi đâu thì đi thì gặp ông. Hôm ấy cũng nửa đêm, ông đang bình thản kéo bè vó như bao đêm khác. Chỉ khác chiếc thuyền nan bỗng mắc vào rồi nằm gọn trong lưới. Ông ngạc nhiên vớ chiếc đèn chai bơi thuyền ra sông soi. Loay hoay mãi mới đưa được người phụ nữ lên bờ. Nấu cho bà ăn xong bát cháo thì trời sáng.
Rồi chuyện cũng được giải quyết. Người đàn bà ở với ông, nên vợ nên chồng. Không có ông hẳn bà khó mà qua được, nào vượt cạn, nào vượt đói, nào điều tiếng thị phi. Thế mà khi con Tằm mới lững chững ông lại giục bà đi. Dạo ấy bà giận ông suốt mấy tuần liền.
Ông hạ cần vó xuống. Lại tiếng thở dài của dòng sông Tấm và tiếng gió quẩn u u nơi cái mố cầu… Ông như thấy con Tằm. Nó lẫm chẫm trong bàn tay ông. Nó trèo lên vai ông, đu nơi cánh tay, cọ vào đám râu lợn cợn của ông rồi chỉ vào lòng sông ngây thơ, bảo: “Bố thả hết cá ra đi. Con thích xem cá bơi cơ!”. Ông chiều con bé. Ông treo lưới lên và bơi ra. Ông nâng giỏ đáy lục sục những cá rồi giơ lên cười lóa nhóa: “Bơi này, cá bơi này”. Con Tằm vỗ tay hoan hô ngậu xị. Ông chài dốc trọn vẹn giỏ cá xuống lòng sông. Lũ cá được phóng thích khỏi cái giỏ chật chội tối tăm, đua nhau chạy vun vút trên mặt nước. Có con hứng chí nhảy quàng lên rúc luôn vào lưới giương mắt thao láo lúc lắc. Ông hạ giỏ xuống, bơi vào bờ. Hai bố con lạch xạch nấu nướng. Khi con Tằm ngủ, ông một mình lụm cụm nhìn những đốm lửa bếp bên kia sông...
Cô gái lại ú ớ nói mê, người co giật bấm chặt bà. Bà vỗ vỗ vào bờ vai gầy guộc, mong manh của cô gái. Bà thở dài. Không biết đã bao nhiêu năm rồi nhỉ, dạo bà đưa con Tằm lên thị trấn học cấp II. Hôm ấy ông gắt với bà, khẽ thôi nhưng là gắt, bà biết. Ông bảo: “Không khéo rồi hỏng mất con bé. Bà nên suy nghĩ cho kỹ. Tôi sợ lắm”. Bà gắt lại: “Con tôi, tôi muốn đem đi đâu thì đem. Ông lo thân ông ấy. Già rồi. Rõ lẩm cẩm”. Người đàn ông im lặng nhìn theo những đám mây xa cuối dòng sông. Con Tằm không chịu đi. Ông phải dỗ mãi nó mới thuận. Trẻ con ấy mà. Rồi cũng nhanh chóng hòa với cuộc sống khác thôi. Bến sông xưa lại quạnh quẽ như thuở người đàn bà chưa dạt vào.
Khi ông chài đã dần quên đi mọi việc thì bà lại trở về mố cầu xưa, buổi đêm, gió bấc, trời không trăng sao mịt mùng như đêm nay. Hôm ấy trở trời, người đàn ông không ngủ được. Ông vặn ngọn đèn chai ngồi bó gối một mình. Ông buông vó xuống lòng sông không buồn kéo từ chiều. Kéo nhiều ai mang cá ra chợ. Đã bao lần ông kéo đầy giỏ cá rồi lại thả ra sông. Đang ngồi nhìn miết ngọn đèn chai thì có tiếng lạch xạch. Linh cảm mách bảo ông là bà về. Ông bình thản bảo: “Bà về đấy phải không. Bà chờ tôi một chút”. Rồi ông lập bập đứng dậy đi về phía cửa. Bà nhìn ông, nhìn căn nhà nhỏ rồi bật khóc. “Ông, tha lỗi cho tôi...”. Người đàn ông bỗng lúng túng ngay trong căn nhà mình, ậm ừ: “Được rồi. Được rồi. Để tôi lấy cho bà chút nước ấm. Bà về một mình thôi à. Thế con Tằm đâu?...”.
Thế con Tằm đâu? Một câu hỏi bà chưa trả lời được ông đã năm năm, 10 năm và bây giờ nữa. Từ ấy ông ít nói lắm, cứ như là mấy lần ông định khơi ra cái chuyện này lại thôi. Ông nhịn bà đã thành quen. Một lần ông định hỏi: “Thế nó học có được hết phổ thông không, có thi vào đâu không?”. Nhưng ông đã đoán ra câu trả lời của bà: “Học gì cái của nợ ấy. Đú đởn hoang thai tôi mới ra nông nỗi này, con với cái nặng nợ”. Ông lại im. Ông tin thể nào cũng có ngày nó tìm về với ông. Chắc chắn là như thế.
Vừng đông đã hừng lên mặt sông. Rất lạ lùng hôm nay lại ló ra một tí mặt trời. Người đàn ông kẽo kẹt kéo cao bè vó rồi dùng thuyền bơi ra phía giỏ cá đáy lưới. Trời ơi! Nặng trịch một giỏ những là chép là trê tũng toẵng dưới khoang thuyền. Ông bơi vào, bà đã chờ ông bên chân mố cầu đổ. Ông trao rổ cá cho bà, dợm hỏi: “Nó vẫn ngủ à?”. Bà gật gật: “Cứ để cho nó ngủ ông ạ, chắc là cô nàng đói ngủ. Tôi hâm lại nồi cháo rồi đấy. Ông rửa ráy rồi vào ăn đi”.
Bà cắp rổ cá đi lẫn vào sương sớm về phía làng. Còn mình ông trong căn nhà nhỏ. Cô gái vẫn thiêm thiếp ngủ, vẻ mặt in rõ sự phong sương bầm giập. Nước dãi nhểu ra trôi dạt lớp phấn lem luốc trên khuôn mặt đen đúa, rắn đanh. Ông chài nhìn cô gái rồi nhìn ra dòng sông Tấm qua phên liếp thủng lỗ chỗ. Sương dần tan. Bên kia sông khói ở đâu ngoằn ngoèo vẽ lên trời trong tiếng mõ chùa Giành lốc cốc...
Truyện ngắn của PHÙNG VĂN KHAI
