Ngày 28-12, Tổng thư ký bang Maine – bà Shenna Bellows đã ra quyết định loại tên cựu Tổng thống Mỹ Donald Trump khỏi lá phiếu cuộc bầu cử sơ bộ của bang, theo đài CNN.
Trước đó, ngày 19-12, toà tối cao bang Colorado đã ra phán quyết tuyên bố cựu Tổng thống Donald Trump không đủ điều kiện tham gia cuộc đua vào Nhà Trắng và xóa tên ông Trump khỏi phiếu bầu sơ bộ của bang này, vì cho rằng cựu tổng thống kích động vụ bạo loạn ở Điện Capitol năm 2021.
Vòng bầu cử sơ bộ nói trên nhằm chọn ra người đại diện đảng Cộng hòa tham gia cuộc tranh cử tổng thống Mỹ năm 2024.
Cả 2 quyết định trên được đưa ra dựa trên cơ sở Tu chính án 14.
“Đa số thẩm phán cho rằng ông Trump không đủ tư cách nắm giữ chức vụ tổng thống theo Mục 3 của Tu chính án 14” – theo phán quyết của tòa tối cao bang Colorado.
Vậy Tu chính án 14 là gì và nó từng được áp dụng trước đây hay chưa?
Tu chính án 14 là gì?
Tu chính án 14 được phê chuẩn sau thời kỳ Nội chiến Mỹ (1861-1865). Mục 3 của Tu chính án 14 quy định các quan chức từng tuyên thệ tuân thủ Hiến pháp Mỹ sẽ không đủ tư cách giữ chức vụ trong tương lai nếu họ “tham gia nổi dậy” hoặc đã “hỗ trợ” những người nổi dậy.
Quy định trên áp dụng với những người muốn tranh cử thượng nghị sĩ, hạ nghị sĩ, những người muốn trở thành đại cử tri để bầu tổng thống hoặc phó tổng thống, những người muốn giữ các chức vụ dân sự, quân sự của Mỹ và ở cấp tiểu bang.
Tuy nhiên, theo CNN, Tu chính án 14 không nêu rõ cách thực thi lệnh cấm. Ngoài ra, cách diễn đạt không rõ ràng của mục 3 cũng khiến nhiều người đặt nghi vấn liệu quy định này có áp dụng cho người tranh cử tổng thống hay không.
Tu chính án 14 từng được áp dụng hay chưa?
Vào những năm cuối thế kỷ XIX, Tu chính án 14 được áp dụng rộng rãi để ngăn các cựu quan chức của Liên minh miền Nam (bên thua cuộc trong Nội chiến Mỹ) giữ chức vụ trong chính quyền.
Năm 1919, Hạ viện Mỹ đã sử dụng Tu chính án 14 để bãi nhiệm một nhà lập pháp. Năm 2022, một thẩm phán ở bang New Mexico đã dùng Tu chính án 14 để bãi nhiệm một người giữ chức ủy viên quận, do người này có liên quan cuộc bạo loạn tại Điện Capitol.
Trong trường hợp năm 2022, vị quan chức này đã bị kết án về tội liên quan vụ bạo loạn ngày 6-1. Trong khi đó, ông Trump đang phải đối mặt các cáo buộc cấp tiểu bang và liên bang liên quan cuộc bạo loạn ở Điện Capitol và nỗ lực lật ngược kết quả bầu cử năm 2020. Tuy nhiên, ông Trump không nhận tội và chưa ra tòa.
Bang nào có thể sẽ ra phán quyết dựa trên Tu chính án 14 thời gian tới?
Đầu tháng 12, Free Speech For People – một nhóm vận động tự do – đã đệ đơn kiện trực tiếp lên toà tối cao Oregon. Họ muốn các thẩm phán ra lệnh cho tổng thư ký bang Oregon loại tên ông Trump khỏi lá phiếu cuộc bỏ phiếu sơ bộ của bang và tổng tuyển cử năm 2024, vì cho rằng ông có liên quan đến cuộc bạo loạn tại Điện Capitol.
Thư ký bang Oregon – bà LaVonne Griffin-Valade đã đề nghị tòa án hủy bỏ vụ kiện vì lý do thủ tục.
Bà Griffin-Valade cho rằng đây không phải là thời điểm thích hợp để xem xét về điều kiện tranh cử của ông Trump. Bà cho biết luật của Oregon quy định việc loại ứng viên chỉ áp dụng cho cuộc tổng tuyển cử, chứ không áp dụng cho cuộc bầu cử sơ bộ của đảng Cộng hòa.
Hôm 29-12, các luật sư của ông Trump cũng đã đề nghị toà tối cao Oregon bác bỏ vụ kiện.
Các quan chức bầu cử bang Oregon cho biết những cái tên trên lá phiếu sơ bộ phải được chốt lại trước ngày 21-3-2024. Cuộc bầu cử sơ bộ ở bang Oregon diễn ra vào ngày 21-5-2024.
Điều gì xảy ra tiếp theo sau các quyết định ở bang Colorado và bang Maine?
CNN dẫn một nguồn tin cho biết vào ngày 2-1-2024 đội ngũ pháp lý của ông Trump tiến hành thủ tục yêu cầu xem xét lại hai quyết định loại tên ông khỏi các cuộc bỏ phiếu sơ bộ ở bang Colorado và bang Maine.
Theo đó, đội ngũ của ông Trump sẽ kháng cáo phán quyết của tòa tối cao Colorado lên toà tối cao liên bang Mỹ và đệ đơn yêu cầu xem xét lại quyết định của tổng thư ký bang Maine lên tòa án tiểu bang.
Trong khi đó, tòa tối cao bang Colorado đã tạm dừng quyết định để chờ kháng cáo. Điều này có nghĩa là tên của ông Trump có thể có trong lá phiếu bầu cử sơ bộ của đảng Cộng hòa tại bang Colorado, trừ phi tòa tối cao liên bang Mỹ từ chối thụ lý vụ việc hoặc ủng hộ phán quyết của tòa tối cao Colorado.
Tổng thư ký bang Maine – bà Shenna Bellows đã tạm dừng quyết định của mình cho đến khi tòa tối cao Maine đưa ra phán quyết. Theo CNN, tòa án sẽ có phán quyết trước cuối tháng 1-2024.
Trả lời CNN, Tổng thư ký Bellows cho biết văn phòng của bà đã nhận được nhiều lời đe dọa kể từ khi bà quyết định loại tên ông Trump khỏi lá phiếu bầu cuộc bầu cử sơ bộ năm 2024.
“Tôi lo lắng về sự an toàn của những người tôi yêu thương, những người xung quanh tôi, những người có trách nhiệm bảo vệ tôi và làm việc cùng tôi. Dù vậy, chúng ta là một quốc gia có luật pháp và đó là điều thực sự quan trọng. Vì vậy, tôi đã tập trung cao độ vào nghĩa vụ duy trì luật pháp” – bà Bellows nói.
