Cần nghiên cứu giảm số lượng các bộ, ngành

Chiều 19-2, Bộ Nội vụ tổ chức hội thảo góp ý “Báo cáo đề xuất, kiến nghị cơ cấu tổ chức của Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2026”.

Cuộc hội thảo nhằm làm rõ những hạn chế, bất cập trong cơ cấu tổ chức của Chính phủ, của bộ, cơ quan ngang bộ nhiệm kỳ 2016-2021; đưa ra các quan điểm, định hướng, nguyên tắc đổi mới mô hình tổ chức Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2026, đồng thời đề xuất, kiến nghị cụ thể về cơ cấu tổ chức của Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2026.

Đề xuất giảm một phó thủ tướng và 2 bộ, ngành

Tại hội thảo, TS Lê Anh Tuấn, Phó Viện trưởng Viện Khoa học tổ chức nhà nước (Bộ Nội vụ), thông tin nhiều quốc gia trên thế giới có quy mô dân số, quy mô nền kinh tế lớn hơn Việt Nam nhiều lần nhưng số lượng các bộ, cơ quan ngang bộ thường dao động ở con số dưới 20.

Phó Viện trưởng Viện Khoa học tổ chức nhà nước Lê Anh Tuấn. Ảnh: Thanh Tuấn

Thực tế cho thấy ở các nước phát triển, cơ cấu chính phủ thường gọn nhẹ hơn so với các nước khác. Số bộ ít hơn, nghĩa là các đầu mối quản lý tinh giản hơn, cạnh đó số “siêu bộ” của họ lại nhiều hơn. Ông Tuấn dẫn chứng: Pháp có 18 bộ, Singapore có 16 bộ, Mỹ có 15 bộ, Đức có 14 bộ…

Trong khi đó tại Việt Nam, cơ cấu tổ chức của Chính phủ khóa XIII (2011-2016) và khóa XIV (2016-2021) được giữ nguyên như cơ cấu tổ chức của Chính phủ khóa XII, gồm 22 bộ, cơ quan ngang bộ và tám cơ quan thuộc Chính phủ.

Dù hiện nay, phần lớn các bộ đều đang được tổ chức theo mô hình bộ quản lý đa ngành, đa lĩnh vực ở các mức độ khác nhau về tính chất và quy mô quản lý, trừ Bộ Quốc phòng và Bộ Công an có tính đặc thù thuộc lực lượng vũ trang.

Cũng theo ông Tuấn, thực tiễn tổ chức Chính phủ mấy nhiệm kỳ vừa qua cho thấy việc sắp xếp, sáp nhập các bộ thành bộ quản lý đa ngành chưa thật sự gắn liền với việc điều chỉnh sâu về chức năng, cắt giảm, lồng ghép nhiệm vụ mà chủ yếu được thực hiện trên cơ sở hợp nhất các bộ đơn ngành. Điều này dẫn đến khối lượng công việc, phạm vi lĩnh vực quản lý của bộ trở nên phức tạp. 

Ngoài ra, việc sáp nhập một số bộ thành bộ đa ngành, đa lĩnh vực không kèm theo tái cơ cấu lại cấu trúc bên trong của các bộ, do vậy tổ chức bộ máy bên trong bộ, cơ quan ngang bộ trở nên cồng kềnh, nhiều tầng nấc trung gian, số đầu mối đơn vị hành chính tăng cao.

Ông Tuấn cho rằng Chính phủ khóa XIV luôn luôn hướng tới mục tiêu của một Chính phủ kiến tạo, hành động, phát triển. Để đáp ứng yêu cầu này, cơ cấu bộ máy của Chính phủ phải tinh gọn, khả năng điều hành của Chính phủ phải nhanh chóng, kịp thời, hiệu quả, hay nói cách khác, cần phải giảm bớt các tầng nấc trung gian. 

Do vậy, cần nghiên cứu để xác định số lượng phó thủ tướng và số lượng các bộ, cơ quan ngang bộ hiện nay cho phù hợp. Việc bố trí nhiều phó thủ tướng thực chất là một cấp trung gian, lẫn giữa quyền và trách nhiệm của bộ trưởng với tư cách là người đứng đầu ngành và lĩnh vực, đồng thời không phù hợp với nguyên tắc đảm bảo quyền và trách nhiệm của Thủ tướng Chính phủ.

Cũng theo phó viện trưởng Viện Khoa học tổ chức nhà nước, cần phải chú trọng đến phân cấp quản lý, quy định cụ thể hơn về điều kiện để phân cấp và trách nhiệm của cơ quan phân cấp, sự tham gia người dân vào hoạt động của Nhà nước.

Về cơ cấu tổ chức của Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2026, ông Tuấn đề xuất rút gọn từ 22 xuống còn 20 bộ, cơ quan ngang bộ. Theo đó, hợp nhất Bộ Tài chính và Bộ KH&ĐT thành Bộ Tài chính-Kế hoạch đầu tư, Bộ Giao thông vận tải và Bộ Xây dựng thành Bộ Giao thông và Xây dựng.

Cạnh đó, điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ giữa một số bộ, cơ quan ngang bộ. Đề xuất thành lập lại Bộ Giáo dục và chuyển nhiệm vụ đào tạo về Bộ Khoa học và Công nghệ; đổi tên Bộ Khoa học và Công nghệ thành Bộ Khoa học - Công nghệ và Đào tạo. Đồng thời, điều chuyển việc đào tạo nghề từ Bộ Lao động- Thương binh và Xã hội về Bộ Khoa học - Công nghệ và Đào tạo. Thành lập Bộ Công Thương và Du lịch; Bộ Văn hóa - Thể thao và Thanh niên.

Cơ cấu nhân sự của Chính phủ cũng dự kiến thay đổi, gồm Thủ tướng, bốn phó thủ tướng, 20 bộ trưởng và thủ trưởng cơ quan ngang bộ.

Ông Lê Anh Tuấn cho rằng mô hình giả định về cơ cấu Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2026, nếu được hiện thực hóa sẽ là một bước đổi mới quan trọng để thực hiện các quan điểm của Đảng trong xây dựng một Chính phủ tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả.

Kiến nghị Thanh tra Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước là cơ quan độc lập

Góp ý cho dự thảo báo cáo của Bộ Nội vụ, các chuyên gia cho rằng muốn có một cơ cấu Chính phủ tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả cần phải đánh giá, rà soát và làm rõ chức năng, nhiệm vụ giữa các bộ, cơ quan ngang bộ, tránh tình trạng chồng chéo, trùng lắp.

Cựu Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Nguyễn Văn Thuận. Ảnh: Thanh Tuấn

Cạnh đó, cần nêu hai phương án về cơ cấu tổ chức Chính phủ nhiệm kỳ 2021-2026 và đề xuất phương án lựa chọn. Mỗi phương án phải đánh giá được ưu điểm, hạn chế để có đề xuất phù hợp, đảm bảo mang tính thuyết phục cao và ứng dụng được trong thực tiễn.

Liên quan đến đề xuất hợp nhất các bộ với nhau và điều chỉnh chức năng, nhiệm vụ giữa các bộ, cơ quan ngang bộ, các đại biểu đều tán thành đề xuất nêu trên. 

Về cơ cấu nhân sự của Chính phủ, một số ý kiến cho rằng số lượng phó thủ tướng chỉ nên có từ một đến hai người, như vậy mới tập trung quyền và trách nhiệm của Thủ tướng cũng như các bộ trưởng.

Đặc biệt, tinh gọn bộ máy Chính phủ phải gắn với thể chế kinh tế thị trường mới đáp ứng được yêu cầu phát triển nhanh và bền vững kinh tế-xã hội; xác định được những nhiệm vụ nào Chính phủ phải thực hiện, nhiệm vụ nào do doanh nghiệp và xã hội thực hiện.

Ngoài ra, có ý kiến cho rằng Thanh tra Chính phủ và Ngân hàng Nhà nước phải là cơ quan độc lập với Chính phủ. Ý kiến này đề nghị đổi tên thành Thanh tra Nhà nước và Ngân hàng Trung ương để đảm bảo tính minh bạch, liêm chính trong hoạt động quản lý nhà nước, đảm bảo phù hợp với thể chế kinh tế thị trường và phù hợp với thông lệ quốc tế.

Đồng thời, không nên tổ chức mô hình ủy ban như hiện nay mà chuyển chức năng, nhiệm vụ của các ủy ban về các bộ quản lý. Cạnh đó, nên chuyển các đơn vị sự nghiệp tại các bộ thành công ty độc lập, thực hiện dịch vụ công.

Để báo cáo có tính thuyết phục cao và khả thi, các đại biểu đề nghị phải xác định thế nào là cơ quan ngang bộ và phải đánh giá được thực trạng hoạt động của bộ máy chính phủ hiện tại; xác định rõ chức năng, nhiệm vụ giữa các bộ, không trùng lắp, chồng chéo… mới có thể thiết kế được cơ cấu tổ chức Chính phủ hợp lý.

Tuy nhiên, các đại biểu đều cho rằng tinh gọn, giảm bớt bộ máy là nhiệm vụ rất khó khăn, “thành lập mới thì dễ nhưng phá bỏ thì vô cùng khó khăn”. Do vậy, phải xác định rõ và quyết tâm vượt qua khó khăn, thực tế là phải vượt qua chính mình và nếu giảm được từ 22 bộ xuống còn 20 bộ đã là một thành công.