Năm nay là năm Quý Mão, gia chủ khi cúng khấn: "Ông Thạch tinh liễu tào hành binh; ông Trịnh Vương hành khiển".
Ngoài mâm cỗ, dân gian còn cúng cả cá chép để thần Táo cưỡi về trời báo cáo Ngọc Hoàng mọi sự tốt lành, hay dở... trong một năm qua.
Lễ vật cúng Ông Táo
GS-TSKH Trần Ngọc Thêm trong cuốn "Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam", 1996 viết: “Cuối năm, 23 tháng chạp là ngày Tết Ông Táo, các gia đình sắm 2 mũ ông 1 mũ bà để cúng bộ ba Thổ Công – Thổ Địa – Thổ Kì (trông coi việc chợ búa-NT), gọi chung là ông Táo, cùng với cá chép để ông lên chầu Trời (người du mục thì đi ngựa, còn người vùng nông nghiệp, sông nước thì cưỡi cá!).
Mở đầu bằng Tết Nguyên đán, kết thúc bằng Tết Ông Táo, để rồi đêm 30, Ông Táo lại trở về bước vào năm tiếp theo – hệ thống lễ tết làm thành một chu trình khép kín, âm dương chuyển hóa cho nhau”.
Theo GS, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Trần Lâm Biền, phong tục thờ cúng Táo Quân của dân tộc ta không phải là một hủ tục mê tín dị đoan. Đó là một tín ngưỡng văn hóa dân gian có nguồn gốc từ ba vị thần Thổ Công, Thổ Địa, Thổ Kỳ của Lão giáo Trung Quốc nhưng được Việt hóa thành huyền tích "hai ông một bà" - vị thần đất, vị thần nhà, vị thần bếp núc.
Theo đó, cứ đến ngày 23, 24 tháng Chạp, Táo quân lên chầu trời để báo cáo với Ngọc Hoàng việc làm tốt, xấu của gia chủ trong năm. Nên khi cúng người ta hay cúng bánh mật để Táo quân ăn, khi lên báo cáo thiên đình sẽ nói những lời ngọt ngào, có lợi cho gia chủ…
 |
Trầu cau - lễ vật không thể thiếu ngày cúng Ông Táo |
 |
Cúng Ông Táo năm nay rơi vào ngày thứ bảy 14-1-2023 (23 tháng Chạp) thuận lợi cho nhiều gia chủ. Ảnh: VH |
 |
Ngoài bộ đồ cúng cho 2 ông một bà còn có giấy vàng mã và cá chép. Ảnh: VH |
 |
Lễ vật cúng Ông Táo vào ngày 23 tháng Chạp. Ảnh: NGUYỄN TÝ |
Theo nhà văn Sơn Nam: "Hai mươi ba tháng Chạp âm lịch, tiễn ông Táo về trời. Cổ lệ là đốt ngay một con cá chép (xem như là cá lý ngư trong huyền thoại) sống bằng vàng mã ngoài các thứ vàng mã khác để các vị cưỡi lên trình diện Thượng đế. Bản báo cáo được gọi là sớ Táo quân.
Biết rằng ông Táo là sự tích vu vơ, vào thời đại mà bếp điện, bếp gas đang lấn chiếm, nhưng các bà, các cô vào tuổi hơn 40 vẫn cúng kiếng tiễn đưa. Gẫm lại, tuy tốn kém nhưng thỏa mãn tâm hồn, nhớ mẹ hồi xưa từng làm như thế” (Sơn Nam đi và ghi nhớ, NXB Hồng Đức, 2016).
 |
| Thượng tọa Thích Giác Chí, trụ trì chùa Từ Vân (156 đường 6A, ấp 6A, xã Vĩnh Lộc B, huyện Bình Chánh, TP.HCM). Ảnh: NVCC |
Tâm sanh nói là tam sên, nghĩa là: Nước - Gạo - Muối.
Ông Công là thần đất còn Ông Táo là thần bếp núc.
Theo truyền thuyết ngày 23 tháng Chạp là tiễn Ông Táo về trời tấu trình với Ngọc Hoàng mọi sự ở trần gian… Sau một tuần, tức là 7 ngày (một thất), vào ngày 30 tết người dân thỉnh ngài trở về an vị tại nhà.
Nhà chùa thì không cúng cá chép. Dân gian thường cúng 3 con cá chép mà cá chép trong truyền thuyết hóa rồng để Ông Táo cưỡi về trời. Cá chép tượng trưng cho tư tưởng thăng hoa, vượt lên trong một năm.
Chè trôi nước là để tượng trưng cho sự viên tròn, cầu nguyện một năm suôn sẻ.
 |
Chén chè trôi nước không thể thiếu trong lễ vật cúng Ông Táo. Ảnh: VH |
Sau này người dân đốt hình nhân Ông Táo, vàng bạc, ngựa bạch, nhà xe... Họ theo văn hóa, ảnh hưởng đạo Lão. Tuy nhiên trong nhà phật không có chuyện này.
Việc thả cá chép dưới sông, ao, hồ… để cá cùng đưa thần Táo về trời để tâu tất cả việc dưới trần gian này. Tuy nhiên bà con phật tử không nên thả nguyên bọc ni-lông gây ô nhiễm môi trường...
 |
Nhiều gia đình ở nông thôn vẫn dùng bếp (kiềng 3 chân) đun củi để nấu nướng. Ảnh: NGUYỄN TÝ |
Ngoài việc cúng trong nhà, nơi an vị ngài vẫn cúng ở trước nhà, đó là tùy mỗi gia đình.
 |
Cá chép (cá lý ngư trong huyền thoại) trong ngày cúng Ông Táo luôn có. Ảnh: VH |
Ngày 30 phải rước ông Táo về ngự ở gia đình để cầu xin ngài phù hộ cho đất nước được thanh bình, nhân dân an lạc. Tất cả dân chúng đều cơm no áo ấm. Mọi người đều sống thoải mái qua đầu năm cho đến những cuối năm".
