Nên bỏ lãi suất cơ bản trong Bộ luật Dân sự

Tại dự thảo BLDS (sửa đổi) trình lên QH, cơ quan soạn thảo đề xuất vẫn giữ nguyên quy định lấy cơ sở để xác định trần lãi suất vay là LSCB, chỉ “nới” khung thêm 50%. Cụ thể, BLDS hiện hành quy định: “Lãi suất cho vay do các bên thỏa thuận nhưng không được vượt quá 150% của LSCB do Ngân hàng Nhà nước (NHNN) công bố”. Trong khi đó, dự thảo BLDS (sửa đổi) quy định: “Trường hợp các bên có thỏa thuận về lãi suất thì lãi suất theo thỏa thuận không được vượt quá 200% theo LSCB do NHNN công bố đối với loại vay tương ứng, trừ trường hợp luật có quy định khác”.

Nhiều ý kiến cho rằng quy định nêu trên trong dự thảo làm hạn chế quá trình tự do hóa lãi suất, đồng thời đề nghị nên để thị trường điều tiết quan hệ cung cầu.

Thực tế, LSCB được quy định bởi Luật NHNN. Luật này có hiệu lực từ năm 2008 nhưng phải đến năm 2010, cơ quan có thẩm quyền mới xác định LSCB để thực hiện. Trong giai đoạn 2000-2007, vai trò của LSCB rất mờ nhạt, thậm chí lạc lõng khi diễn biến trái chiều với lãi suất kinh doanh của các ngân hàng. Đến năm 2008, lạm phát gia tăng phi mã, kinh tế suy giảm, thị trường tiền tệ bất ổn với mức lãi suất huy động/cho vay lên đến hơn 20%, NHNN mới sử dụng công cụ này để ổn định thị trường.

Từ năm 2009 đến nay, NHNN không công bố LSCB, chỉ khi đơn vị nào có vấn đề vướng mắc gửi văn bản đến hỏi NHNN thì được trả lời vẫn áp mức LSCB như trước năm 2009, tức là 9%/năm” cho dù trong thực tế, diễn biến lãi suất đã thay đổi rất nhiều.

Tiến tới lộ trình tự do hóa lãi suất

Luật sư Trương Thanh Đức - Chủ nhiệm CLB Pháp chế Hiệp hội Ngân hàng - phân tích với tình trạng có cũng như không hiện nay, nên bỏ LSCB trong BLDS để tiến tới lộ trình thực hiện tự do hóa lãi suất. Bởi trong thực tế, lãi suất ngân hàng có thời điểm cho vay tới 30%/năm nhưng vẫn không bị cơ quan quản lý tuýt còi và về phía người vay cũng không có ai khởi kiện cho vay nặng lãi.

Hơn nữa, nếu chỉ nới từ mức cho vay bằng 150% LSCB lên 200% hay lên 250% như đã từng đề xuất trước đây cũng không thể khiến cho thị trường tiền tệ được linh hoạt vì “chiếc áo” LSCB đã trở nên quá chật. “LSCB không có ý nghĩa kinh tế, mang nặng tính hành chính và chỉ phù hợp với giai đoạn thị trường không ổn định. Nếu quay lại cơ chế trần lãi suất sẽ là bước lùi trong quá trình tiến tới tự do hóa lãi suất”, LS Trương Thanh Đức nói.

Về vấn đề này, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Giám sát Tài chính Quốc gia - ông Trương Văn Phước cũng cho rằng LSCB cần được xem xét lại, bởi từ khi ra đời khái niệm về LSCB trong BLDS thì đã có rất nhiều cách hiểu khác nhau gây ra những cản ngại nhất định.

Theo ông Trương Văn Phước, việc quy định 150% hay 200% trên nền của LSCB là một sự “suy diễn không thực tế”, và chính cái “suy diễn không thực tế” đó đã gây rất nhiều khó khăn trong hoạt động của các tổ chức tín dụng. Đành rằng, ẩn ý của quy định LSCB là để điều chỉnh những quan hệ vay mượn dân sự giữa các cá nhân, nhưng khi đưa vào BLDS thì rất dễ gây những nhầm lẫn. Bản thân vốn huy động của hệ thống ngân hàng, lãi suất cho vay hệ thống ngân hàng, các công cụ chính sách tiền tệ như lãi suất tái cấp vốn, lãi suất chiết khấu, lãi suất qua đêm… thì đã áp dụng trong Luật các tổ chức tín dụng. Và như vậy, quan hệ cung cầu của tổ chức tín dụng phải là yếu tố quyết định cho lãi suất.

Thế giới không có khái niệm lãi suất cơ bản Theo Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế QH Nguyễn Văn Giàu, trên thế giới không có khái niệm lãi suất cơ bản. Hệ thống ngân hàng trung ương trên thế giới chỉ tồn tại phổ biến 3 loại lãi suất, gồm lãi suất tái cấp vốn, lãi suất chiết khấu và lãi suất qua đêm. Nếu Việt Nam vẫn giữ khái niệm lãi suất cơ bản thì sẽ giải quyết thế nào khi có những vụ việc liên quan tới luật pháp của các nước khác?