Nông sản ách tắc: Cấp bách giải bài toán tiểu ngạch

“Theo thống kê, trong số hàng hóa đang ùn tắc tại biên giới phía Bắc thì hàng xuất theo đường tiểu ngạch lớn hơn nhiều so với chính ngạch qua cửa khẩu” - ông Trần Quốc Toản, Phó Cục trưởng Cục Xuất nhập khẩu (Bộ Công Thương), thông tin với Pháp Luật TP.HCMkhi đề cập việc ách tắc xuất khẩu nông sản sang Trung Quốc (TQ) trên các cửa khẩu biên giới phía Bắc thời gian qua.

Ùn tắc ở cửa khẩu giảm nhưng vẫn căng thẳng

. Phóng viên: Tình hình các xe nông sản ùn ứ tại các cửa khẩu biên giới đến thời điểm này như thế nào, thưa ông?

+ Ông Trần Quốc Toản: Đến ngày 7-1-2022, lượng xe tồn ở các cửa khẩu trên địa bàn các tỉnh biên giới phía Bắc là 3.609 xe, giảm 2.150 xe so với thời điểm ngày 25-12-2021. Hiện Lạng Sơn còn tồn 2.015 xe, Quảng Ninh 1.260 xe...

Một số cửa khẩu trên tuyến biên giới phía Bắc đã hoạt động trở lại, đến nay có 10/76 cửa khẩu, lối mở đã hoạt động.

. Tình trạng ùn tắc hàng hóa này sẽ kéo dài đến khi nào, thưa ông?

+ Ùn tắc như hiện nay chủ yếu và trực tiếp là do TQ kiên trì chính sách “zero COVID”. Phía bạn áp dụng các biện pháp mạnh chưa từng có để phòng chống dịch bệnh, nhất là vào thời điểm từ nay đến tết Nguyên đán Nhâm Dần 2022, thời điểm lao động phía TQ có thể nghỉ tới 21 ngày trước tết để kịp hoàn thành thời gian cách ly.

Giải pháp trước mắt là các bộ, ngành phối hợp với UBND các địa phương kêu gọi, khuyến cáo thương nhân điều tiết việc đưa hàng lên biên giới phía Bắc, đặc biệt là các cửa khẩu đang ùn tắc.

Nếu xe vẫn tiếp tục lên cửa khẩu, Bộ GTVT cần nghiên cứu điều tiết vào chờ tại các địa phương vì từ nay đến tết Nguyên đán chỉ có thể xử lý các xe đang tồn tại cửa khẩu.

Trường hợp khách hàng TQ đã thanh toán tiền hàng và vẫn đề nghị đưa hàng lên biên giới, yêu cầu thương nhân trao đổi với khách hàng TQ để giao hàng qua các cửa khẩu chính, cửa khẩu quốc tế tại các tỉnh khác (như Cao Bằng) nhằm giảm ùn tắc tại Lạng Sơn, Quảng Ninh. Hoặc chuyển sang sử dụng phương thức vận tải khác như đường sắt, đường biển mà hiện nay các doanh nghiệp (DN) xuất khẩu thủy sản đang làm rất tốt.

UBND các tỉnh biên giới, đặc biệt là Lạng Sơn và Quảng Ninh chỉ đạo các cơ quan chức năng tại địa phương thực hiện nghiêm ngặt các quy định về phòng chống dịch bởi với lượng tài xế, phụ xe tập trung quá đông, nguy cơ phát sinh và lây lan dịch bệnh là rất lớn.

Nếu để dịch bùng phát thì số ít cửa khẩu còn mở cũng đứng trước nguy cơ bị đóng, thiệt hại có thể còn lớn hơn nữa, không chỉ với xuất khẩu mà cả nhập khẩu.

Các tỉnh biên giới phối hợp với các bộ, ngành trao đổi, đàm phán với chính quyền địa phương, cơ quan quản lý phía TQ về quy trình giao nhận chặt chẽ, bảo đảm an toàn. Trên cơ sở đó mở lại các cửa khẩu quan trọng đang đóng như Tân Thanh, Móng Cái, tăng thời gian thông quan để giúp giải tỏa ùn tắc hàng hóa trước tết Nguyên đán…

Hàng ngàn container nông sản bị ùn tắc tạicác cửa khẩu biên giới phía Bắc. Ảnh: ĐINH TÙNG 

Đã cảnh báo nhưng vẫn chọn xuất khẩu tiểu ngạch

. Tình trạng ùn tắc nông sản ở cửa khẩu biên giới hầu như năm nào cũng có, giải pháp nào để hạn chế tình trạng này, thưa ông?

+ Từ nhiều năm nay, Bộ Công Thương luôn cảnh báo và đề nghị DN chuyển sang chính ngạch. Khi các sản phẩm xuất khẩu chính ngạch sang TQ, đi bằng đường sắt, đường biển thì hầu như sẽ không phát sinh câu chuyện ùn tắc.

. Như ông nói, dù đã cảnh báo nhiều, liên tục nhưng DN vẫn chọn xuất khẩu qua đường tiểu ngạch, lý do vì sao?

+ Có nhiều lý do DN chọn xuất khẩu tiểu ngạch như: Sản xuất chưa bám sát tín hiệu, nhu cầu thị trường; chất lượng, bao gói sản phẩm nhiều khi không đảm bảo điều kiện để xuất khẩu chính ngạch (đăng ký vùng trồng; truy xuất nguồn gốc, bao bì đóng gói, kiểm dịch...) nên nhiều sản phẩm chỉ xuất khẩu được sang TQ theo hình thức tiểu ngạch. Các sản phẩm cũng không tiêu thụ được ở các thị trường khác dù rất nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA) đã được ký.

Việc không đủ điều kiện để xuất chính ngạch cũng giải thích vì sao các hình thức vận chuyển khác như đường biển, đường sắt rất thuận lợi nhưng rất ít thương nhân Việt Nam tận dụng.

Việt Nam đã ký FTA với TQ. Công tác đàm phán về thuế nhập khẩu đã hoàn tất, rất nhiều nông sản đã được hưởng thuế nhập khẩu 0% khi xuất vào TQ. Tuy nhiên, đàm phán về quản lý chất lượng hàng hóa còn chậm nên chủ yếu chỉ có thể xuất khẩu vào TQ theo hình thức trao đổi cư dân.

Điều này dẫn đến phụ thuộc gần như 100% vào các cửa khẩu phụ, lối mở, tức là những điểm thông quan thường bị đóng đầu tiên khi dịch bệnh xảy ra. Tỉ lệ phải qua kiểm tra hàng trái cây Việt Nam cao dẫn đến thời gian thông quan kéo dài, gia tăng ách tắc, nhất là khi vào chính vụ thu hoạch.

Kiên quyết đưa xuất khẩu tiểu ngạch về đúng bản chất

. Làm sao để DN chuyển đổi, chuyển mạnh sang xuất khẩu chính ngạch, giảm dần phụ thuộc vào tiểu ngạch, thưa ông?

+ Để hỗ trợ thương nhân chuyển nhanh, chuyển mạnh hoạt động xuất khẩu sang TQ và sang các thị trường khác theo hình thức chính ngạch, Bộ Công Thương sẽ chủ trì, phối hợp với Bộ NN&PTNT, Bộ Tài chính xây dựng Cẩm nang xuất khẩu chính ngạch để hỗ trợ thương nhân, trong đó lưu ý việc tận dụng các phương thức vận tải khác như đường biển, đường sắt.

Bộ cũng chủ trì, phối hợp với Bộ Tài chính, Bộ NN&PTNT rà soát lại hình thức trao đổi cư dân biên giới để đề xuất xây dựng chính sách nhằm kiểm soát chặt chẽ hơn. Kiên quyết đưa hình thức trao đổi cư dân về đúng với bản chất của trao đổi cư dân, từng bước hướng các thương nhân chuyển sang hoạt động chính ngạch, mua bán theo hợp đồng.

Bộ NN&PTNT cần tích cực đẩy nhanh tiến độ đàm phán về quản lý chất lượng để tăng thêm số lượng trái cây được chính thức xuất khẩu vào TQ cũng như các thị trường khác. Đẩy nhanh đàm phán các nghị định thư cần thiết với TQ để giảm tỉ lệ phải qua kiểm tra đối với nông sản Việt Nam khi xuất khẩu vào TQ.

Cùng với những giải pháp trên, UBND các tỉnh sản xuất nông sản lớn cần phối hợp chặt chẽ với Bộ Công Thương và Bộ NN&PTNT triển khai đồng bộ, quyết liệt các giải pháp để nâng tầm nông sản Việt. Từ đó đa dạng hóa thị trường, đa dạng hóa phương thức vận chuyển, giảm dần sự phụ thuộc vào thị trường TQ cũng như sự phụ thuộc vào hình thức xuất khẩu tiểu ngạch.

Các giải pháp quan trọng nhất bao gồm: Giảm sản xuất tự phát, tăng sản xuất theo tín hiệu thị trường và theo đơn đặt hàng; nâng cao và kiểm soát chặt chẽ chất lượng nông sản, thủy sản, đáp ứng sự trông đợi của người tiêu dùng trong nước và ngoài nước. Các bộ, ngành, địa phương cần phổ biến và hướng dẫn các hộ dân về phương thức sản xuất, nuôi trồng, đóng gói, chế biến... để đáp ứng tiêu chuẩn của từng nước, từng khu vực nhập khẩu. Đồng thời đẩy mạnh việc đăng ký vùng trồng cũng như công tác truy xuất nguồn gốc để tạo điều kiện cho xuất khẩu chính ngạch và giảm thời gian thông quan hàng hóa.

UBND các tỉnh sản xuất nông sản lớn tìm hiểu, học tập kinh nghiệm của các tỉnh Bắc Giang, Hải Dương về xây dựng mô hình kết nối sớm tiêu thụ nông sản sang TQ để chủ động áp dụng tại tỉnh mình. Việc này vừa hỗ trợ tiêu thụ nông sản cho dân vừa giúp giảm bớt tình trạng ùn ứ tại các tỉnh biên giới khi vào vụ thu hoạch, từng bước nâng cao chất lượng, năng lực cạnh tranh các sản phẩm của địa phương.

. Xin cám ơn ông.•