Nhóm lợi ích ‘đạo diễn’ ĐTM

Liên quan đến vụ mạo danh các nhà khoa học trong hồ sơ xin cấp phép nhận chìm gần 1 triệu tấn bùn, cát xuống biển Bình Thuận, trao đổi với PV Pháp Luật TP.HCM, TS Vũ Ngọc Long, nguyên Viện trưởng Viện Sinh thái học miền Nam, nói ông không mấy bất ngờ về vụ việc này.

Ngồi bàn giấy vẫn “vẽ” được ĐTM

. Phóng viên: Vì sao một vụ việc gây bất bình, phẫn nộ trong dư luận như vậy nhưng ông lại không thấy kinh ngạc. Có phải những gian dối trong hồ sơ môi trường cũng như trong các báo cáo đánh giá tác động môi trường (ĐTM) quá phổ biến không?

+ TS Vũ Ngọc Long: Thẳng thắn mà nói những kiểu làm hồ sơ môi trường gian dối như thế không ít. Chúng ta vẫn còn như vụ ĐTM thủy điện Đồng Nai 6-6A, người ta cũng sao chép, copy một cách thô thiển từ dự án khác. Tôi từng tham gia phản biện nhiều dự án nên biết có dự án đơn vị thực hiện không đi khảo sát thực tế nhưng vẫn viết được. Vậy mà ĐTM vẫn được phê duyệt. Những trường hợp như vậy có thể gọi là “mua” ĐTM.

. Theo quy trình, nếu ĐTM làm sơ sài thì sẽ bị hội đồng thẩm định (HĐTĐ) loại bỏ, không phê duyệt. Như vậy, có thể nói không chỉ đơn vị lập ĐTM gian dối mà HĐTĐ ĐTM cũng có vấn đề?

+ Nếu HĐTĐ ĐTM có nhiều chuyên gia giỏi thì họ có thể phát hiện những gian dối, sai trái trong báo cáo so với thực tế. Song nếu HĐTĐ không có chuyên gia giỏi thì cũng rất dễ bị qua mặt. Như vụ nhận chìm bùn, cát xuống biển, chúng ta thấy trong hồ sơ đánh giá tác động thiếu những chuyên gia giỏi về môi trường sinh thái biển, thậm chí một số chuyên gia còn có dấu hiệu bị mạo danh. Do đó theo tôi, HĐTĐ phải quy tụ được những chuyên gia giỏi cho từng lĩnh vực và phải đi khảo sát thực tế thật nhiều.

. Trên thực tế, ĐTM lại do chủ đầu tư (CĐT) dự án chịu trách nhiệm thực hiện. Và để có lợi nhất cho dự án, họ không chi nhiều tiền cho việc thực hiện ĐTM. Họ chỉ thuê những đơn vị, cá nhân nào làm theo “ý chí” của họ thôi. Như vậy, làm sao ĐTM có chất lượng được?

+ Đúng là có những dự án CĐT họ không muốn thuê những đơn vị có chuyên gia giỏi vì ngoài sợ tốn kém, họ ngại những chuyên gia “cứng” này sẽ gây bất lợi cho họ. Vì thế họ thường chọn những đối tác dễ làm, khoản tiền chi cho ĐTM ít đi. Đối với những trường hợp như vậy, nếu HĐTĐ có chuyên môn cao thì sẽ đánh rớt, bắt làm lại. Nếu phải làm lại nhiều lần thì bắt buộc họ phải làm tốt hơn thôi. Như dự án lấn sông Đồng Nai chẳng hạn, khi dư luận lên tiếng, ĐTM được thực hiện lại, chất lượng tăng lên rõ rệt.

Dự án lấn sông Đồng Nai sau khi được cấp phép gây nhiều lo ngại vì những tác động lớn đến môi trường có thể xảy ra nhưng ĐTM dự án chưa được thực hiện đầy đủ. Ảnh: TRUNG THANH

Ém nhẹm như tài liệu tuyệt mật

. nếu ĐTM sơ sài mà vẫn được HĐTĐ thông qua thì sao? Thậm chí HĐTĐ có quyền thay đổi chuyên gia theo ý muốn của họ?

+ Tôi từng tham gia HĐTĐ và đánh rớt (cho dưới 5 điểm) một hồ sơ ĐTM. Sau đó thì họ loại tôi ra và mời chuyên gia khác. Vì thế, tôi cho rằng cơ quan quản lý nhà nước cần phải có biện pháp xử lý mạnh các trường hợp ĐTM được thông qua dễ dàng. Ví dụ như vụ Formosa gây ô nhiễm vùng biển, Bộ TN&MT đã xử lý kỷ luật nhiều cán bộ liên quan. Tôi cho rằng đấy là dấu hiệu tích cực để tăng cường trách nhiệm đối với công tác người làm quản lý nói chung cũng như chất lượng và trách nhiệm HĐTĐ ĐTM.

. Không phải ĐTM sơ sài nào cũng được phát hiện, trừ khi dự án xảy ra những sự cố lớn về môi trường. Theo quy định, ĐTM là tài liệu được công khai rộng rãi nhưng trên thực tế nó gần như được “cất giấu”, “ém nhẹm”. Thậm chí khi đã xảy ra sự cố, nhà báo liên hệ với cơ quan quản lý cũng không được cung cấp ĐTM. Ông nghĩ sao về việc này?

+ Khi thực hiện công tác phản biện, tôi cũng gặp nhiều khó khăn khi tiếp cận hồ sơ về ĐTM. Như vụ thủy điện Đồng Nai 6-6A, phải bằng những mối quan hệ riêng chúng tôi mới có được ĐTM và nhờ đó mới phát hiện những sai sót quá lớn của dự án này.

. Việc ĐTM thường bị “ém nhẹm”, có phải đây là dấu hiệu có sự bắt tay giữa các đơn vị liên quan vì lợi ích nhóm hay không?

+ Đây là vấn đề rất khó nói. Tôi cho rằng để loại bỏ những tiêu cực trong việc thực hiện, thẩm định, phê duyệt ĐTM cần phải công khai tài liệu này. Đối với ĐTM do cấp sở phê duyệt thì công khai trên trang web của sở; đối với cấp bộ thì công khai trên trang web của bộ. Khi ĐTM được công khai thì cơ chế phản biện mới được phát huy hiệu quả cao. Ngoài ra, cần phải thực hiện thêm các giải pháp như không nên giao cho CĐT thực hiện mà phải giao cho một đơn vị độc lập. Tiền thực hiện ĐTM phải tính theo tỉ lệ vốn đầu tư dự án…

. Xin cám ơn ông.