Kiểm soát người dùng Facebook: 3 câu hỏi gửi Bộ TT&TT

Mấy ngày nay, Bộ TT&TT đã tổ chức nhiều hội thảo về việc xây dựng bộ quy tắc (BQT) ứng xử trên mạng xã hội áp dụng cho các nhà cung cấp dịch vụ và người sử dụng mạng xã hội tại Việt Nam.

Có cần ra BQT chung?

Theo dự thảo đề án, các văn bản pháp luật hiện hành (theo liệt kê thì có nhiều nghị định, thông tư và các bộ luật Dân sự, Hình sự, các luật Cạnh tranh, Quảng cáo…) còn bất cập, chưa bao quát… để có thể điều chỉnh tốt các hành vi của những người sử dụng mạng xã hội.

Cùng với đó, Nghị quyết số 55/2017/QH14 của Quốc hội có yêu cầu “… xây dựng và triển khai BQT ứng xử trên mạng xã hội cho các nhà cung cấp dịch vụ và người sử dụng mạng xã hội tại Việt Nam…”.

Vì các lý do này mà Bộ TT&TT đang xây dựng BQT nhằm góp phần loại trừ những tin xấu, độc trên mạng xã hội.

Điều đáng nói là vào ngày 12-6-2018 Quốc hội đã thông qua một đạo luật quan trọng có sức tác động lớn đến các ứng xử, hoạt động trên mạng. Đó chính là Luật An ninh mạng sẽ có hiệu lực thi hành từ 1-1-2019. Cùng với luật này còn có ba văn bản hướng dẫn thi hành khá quan trọng của Chính phủ do Bộ Công an soạn thảo.

Xét về mặt xã hội thì Luật An ninh mạng chính là BQT tối cao quy định về hoạt động bảo vệ an ninh quốc gia và bảo đảm trật tự, an toàn xã hội trên không gian mạng cùng với trách nhiệm của cơ quan, tổ chức, cá nhân có liên quan. Nhiều quy định cấm đoán trong Luật An ninh mạng cũng đã hàm chứa yếu tố nhân văn, đạo lý để việc sử dụng mạng xã hội không được gây hại cho đất nước, chính quyền, tổ chức, cá nhân khác.

Tính ra Nghị quyết số 55 được Quốc hội ban hành vào cuối năm 2017, tức trước khi có Luật An ninh mạng. Tuy chưa rõ nếu bấy giờ đã có Luật An ninh mạng thì Quốc hội còn yêu cầu xây dựng BQT hay không nhưng việc triển khai ở thời điểm này vẫn nên có sự xem xét kỹ lưỡng hơn cho thích hợp.

Bởi lẽ nếu có thêm BQT dẫu được ban hành theo hình thức văn bản dưới luật nào thì với dân là có thêm một luật nữa. Do đề án của Bộ TT&TT không đề cập đến luật An ninh mạng nên chưa rõ Bộ nhìn nhận sao về việc này? Liệu có là chồng chéo luật về việc sử dụng, hoạt động trên mạng xã hội khiến người dân khó thực hiện? Phải chăng cách tốt nhất ở thời điểm này là nỗ lực thực thi các luật An ninh mạng, An toàn thông tin mạng, Công nghệ thông tin… và nghiêm trị những trường hợp cố tình vi phạm bằng các chế tài pháp lý đang có rồi hãy tính tiếp?

Theo dự thảo đề án của Bộ TT&TT, những nhà cung cấp dịch vụ mạng xã hội phải ban hành và công khai các biện pháp ngăn ngừa hiện tượng nghiện sử dụng mạng xã hội. Ảnh: HOÀNG GIANG

Vì sao vừa “phải/không được” vừa “nên/không nên”?

Đặt trường hợp Bộ TT&TT và các cơ quan chức năng xét thấy cần thiết phải có ngay thì BQT cần được làm như thế nào cho đúng “chất”?

Theo Đại từ điển tiếng Việt của Trung tâm ngôn ngữ và văn hóa Việt Nam thuộc Bộ GD&ĐT (Nhà xuất bản Văn hóa-Thông tin năm 1998), quy tắc là những quy định mà mọi người phải tuân theo trong một hoạt động chung. Chính yếu tố “phải tuân theo” nên để khả thi thì phải có sự đôn đốc, theo dõi, giám sát, có thưởng người làm tốt, có chấn chỉnh, xử lý người vi phạm. Từ đó mà các BQT thường chỉ được ban hành trong phạm vi hẹp.

Sự tồn tại các quy tắc ứng xử của cán bộ, công chức, viên chức các ngành do các bộ phụ trách lần lượt ban hành trong thời gian qua chính là đơn cử cho đặc tính nêu trên của BQT. Thông qua các BQT hiện hữu thiết lập nên những giá trị và hành vi đạo đức như mong đợi, những ngành này thể hiện được những tiêu chuẩn, cam kết của những người làm việc trong tổ chức với những người khác trong xã hội…

Như vậy, BQT mà Bộ TT&TT đang muốn xây dựng để áp dụng rộng rãi trên cả nước cũng buộc phải có những cân nhắc, tính toán về sự tuân thủ sao cho đạt hiệu quả.

Theo dự thảo đề án thì BQT sẽ là thể chế “mềm” với nội dung cốt lõi là những chuẩn mực đạo đức về hành vi, ứng xử. Đi vào chi tiết thì BQT vừa có nội dung “phải hoặc không được”, vừa có “nên hoặc không nên”. “Phải hoặc không được” gồm có những quy tắc mang tính liên quan đến pháp lý khi cung cấp, sử dụng dịch vụ mạng xã hội và nếu vi phạm thì nhà cung cấp, người sử dụng dịch vụ mạng xã hội sẽ bị xử lý theo quy định của pháp luật. “Nên hoặc không nên” gồm có những quy tắc không có tính ràng buộc về pháp lý nhằm hướng dẫn, gợi ý khi cung cấp và sử dụng dịch vụ mạng xã hội nên hoặc không nên thực hiện.

Liệu có ôm đồm không khi BQT phải đảm đương nhiều vai trò, nhất là thiết kế nên/không nên sẽ được hiểu là được tùy ý làm hoặc không làm, tức không phù hợp với tính chất “phải tuân theo” của một BQT? Nếu thiếu chọn lọc thì coi chừng tinh thần “ngắn, gọn, rõ” mà một thứ trưởng Bộ TT&TT đã đề ra cho BQT tại một hội thảo sẽ bất thành.

Chỉ nên khuyến nghị?

Dù chưa có dự thảo chi tiết nhưng từ một số thông tin trong đề án thì có thể thấy người dùng và các nhà cung cấp dịch vụ trên mạng sẽ phải thực hiện nhiều yêu cầu mới không có ở Luật An ninh mạng và nhiều luật khác.

Vậy tiếng là những chuẩn mực xử sự nhưng lại có nội dung ngoài luật thì có chấp nhận được không? Cách nào để buộc được người dùng và các nhà cung cấp dịch vụ trên mạng phải thực hiện các nội dung đó? Chính phủ sẽ ban hành các chế tài mới hay sao và liệu các cơ quan nhà nước có đủ sức chạy theo điều chỉnh hết thảy hành vi?

Mạng ảo nhưng thiệt hại là thật và lắm khi khôn lường. Thành thử, nếu hỏi “có cần BQT ứng xử trên không gian mạng không?” thì câu trả lời của đại đa số là “rất cần”. Vấn đề là hiện chúng ta đã có hẳn Luật An ninh mạng cùng với nhiều lực lượng chuyên trách để có thể xử lý được nhiều phát sinh. Do đó, BQT áp dụng chung cho mọi đối tượng (nếu có) cần tránh luật chồng luật hoặc được chăng hay chớ gây phản tác dụng.

Vì những lẽ trên, trước mắt Bộ TT&TT sẽ công bố một tập hợp những khuyến nghị những điều nên làm và không nên làm nhằm nôm na hóa các điều khoản của luật để số đông dễ nhận biết, dễ làm theo?