Mổ xẻ hiện tượng niềm tin cao bay xa chạy

PGS-TS Trịnh Hòa Bình nhận xét: “Những phản biện của dư luận liên quan đến việc xử phạt công dân nói xấu lãnh đạo trên Facebook xảy ra ở An Giang chẳng hạn, những phản biện như thế là cần thiết”.

Chỉ tin vào chính mình

. Phóng viên:Thời gian gần đây có nhiều hiện tượng xã hội mà ngay khi xảy ra dư luận đều tập trung phê phán khi chưa tìm hiểu căn nguyên, ví dụ như những phát ngôn của các vị quan chức, lý do gì dẫn đến thực tế trên, thưa ông?

. Việc mất niềm tin đó còn có nguyên nhân từ đâu nữa không?

+ Rất nhiều, cụ thể như từ giáo dục. Ở nước ta đang thịnh hành kiểu giáo dục nêu gương. Khi có những người ngồi ở vị trí cần phải nêu gương nhưng lại có hành vi lệch lạc thì khiến người muốn học theo cảm thấy bị lung lay niềm tin ở chính những “tượng đài” nêu gương ấy. Có người hỏi tại sao bây giờ người ta ăn cắp nhiều thế, trộm cướp nhiều thế… nó có liên quan với điều tôi đã nói ở trên.

. Cụ thể liên quan như thế nào, thưa ông?

+ Liên quan vì giá trị thực và giá trị ảo đảo lộn. Có một hình ảnh miêu tả rất rõ chuyện này. Một con cọp bê con trâu đi qua sân thì mọi người trầm trồ ngưỡng mộ, trông rất hoành tráng nhưng hai con chuột nhắt mà tổ chức ăn trộm, bê một quả trứng đi thì bị xỉa xói là nham hiểm, xảo quyệt. Theo những con số được công bố thì số lượng tội phạm tham nhũng bị xử trí một cách quyết liệt rất thấp. Các kết quả phòng, chống tham nhũng của chúng ta là nửa vời, tỉ lệ thấp, kết án, công bố được cắt gọn, các vụ án thì được lựa chọn án điểm… Đó là những thực tế “đóng góp” vào những sự việc trên.

. Cá nhân tôi cảm nhận thực tế cuộc sống với “nỗi ám ảnh về niềm tin” đang tồn tại và càng có xu hướng bộc lộ rõ ràng hơn, ông có nghĩ như vậy?

+ Hiện nay cái gì đưa ra người ta cũng phản biện, cái gì người ta cũng nghi ngờ. Tử tế tốt đẹp hay ho cũng nghi ngờ. Họ muốn thông qua câu chuyện nghi ngờ để kiểm tra, nghi ngờ để chất vấn và rồi có niềm tin, sự xác tín. Trong những trường hợp nào đấy đúng là phản biện, nghi ngờ là cần thiết nhưng bây giờ có những nghi ngờ vô lối và điều đó phản ánh sự mất niềm tin sâu sắc. Thực tế là có việc phản biện tràn lan, bất cứ cái gì người ta cũng không tin.

Tràn ngập chủ nghĩa bi quan

. Với thực tế như trên sẽ dẫn đến những hậu quả gì cho xã hội?

+ Xã hội sẽ tràn ngập chủ nghĩa bi quan, thiếu lòng tin lẫn nhau làm cho xã hội của chúng ta ngày càng giảm thiểu đi các giá trị nhân văn và điều đó liên quan đến hệ giá trị xã hội. Nói tưởng xa nhưng tội ác, thiếu trung thực đều có bà con với nhau, đỉnh điểm là tội ác còn giả dối, thiếu trung thực, chủ nghĩa thành tích, cố đấm ăn xôi, đó là một hệ thống phản giá trị vận động nếu nói theo giá trị học.

. Ông có thể phân tích rõ hơn sự liên quan giữa việc mất niềm tin với tội ác?

+ Mặc dù khi nhìn vào chân dung, lý lịch của những kẻ thủ ác chúng ta thấy nó không học hành, không thế này, thế kia nhưng chắc chắn nó liên quan đến nhau nếu chúng ta xem xét về mặt sơ đồ về bình diện xã hội. Mất niềm tin không biết đi đâu về đâu, không có điểm tựa, không có nâng giấc, không có chỗ để học hỏi nên đành phải tựa vào chính nó mà chính nó lại thiếu kỹ năng, thiếu học hành, thiếu bài bản, bản thân con người ấy không những không toàn bích, không hoàn thiện mà còn đầy lệch lạc và nó chỉ biết tin vào nó thì sẽ đưa ra các hành xử lệch lạc. Câu chuyện “bà con” giữa mất niềm tin với phạm sai lầm và tội ác hoàn toàn có khả năng xảy ra.

. Vậy tác động của việc mất niềm tin đó đối với những công dân bình thường trong xã hội thì sao, thưa ông?

+ Con người ngày càng có nhiều áp lực, áp lực cuộc sống, áp lực vị kỷ để tăng trưởng, để cải thiện chất lượng cuộc sống một cách ngày càng lớn hơn. Họ phải xoay trở để tự đối phó. Mất niềm tin ở hệ thống giáo dục thì tìm cách để cho con đi du học, mất niềm tin ở y tế thì đưa con đi tiêm chủng ở nước ngoài...

Cần điều chỉnh sự phản biện

. Tuy nhiên, nhìn ở một khía cạnh khác sự phản biện đó cũng có những điểm tích cực chứ?

+ Rõ ràng việc phản biện đó cũng là cách để người ta thể hiện rằng họ không chấp nhận giá trị ảo, cái giả dối. Thế nào đi chăng nữa cũng tạo áp lực cho những người phải chịu trách nhiệm về những thiết chế, sự kiện, nhân vật, hiện tượng đó phải kiểm tra lại và phải điều chỉnh.

. Như thế để cho sự phản biện giữ được những yếu tố tích cực, hạn chế những phản biện tràn lan gây ảnh hưởng không tốt…, theo ông cần những điều chỉnh gì?

+ Nó đòi hỏi sự điều chỉnh tổng thể. Theo tôi, chừng nào phía hành xử, phía nắm pháp luật, phía chịu trách nhiệm không thay đổi thì chừng đó vẫn cho thấy sự trì trệ. Việc chấp nhận các ý kiến khác nhau lâu nay chúng ta chỉ nói chứ không có hiệu quả thiết thực, phải đổi mới một cách thực chất, biết tôn trọng các ý kiến khác nhau để đạt tới sự thống nhất trong đa dạng.

. Còn đối với phía những người góp ý, phản biện?

+ Cộng đồng những người cho ý kiến cần phải xem xét, nghiên cứu đầy đủ trước khi cho ý kiến thay vì nói cho sướng mồm mà không biết hiệu quả đi đến đâu, đi kèm theo đó là có cơ chế thưởng, phạt tôn vinh cho những người đưa ra kiến giải đúng. Một khi nảy sinh sự tranh chấp dẫn đến sự bình giá thế này thế kia thì kết cục như thế nào cũng phải có sự tôn vinh người đưa ra kiến nghị, giải pháp đúng thì nó sẽ tôn thờ, khẳng định được giá trị cơ bản, giá trị đúng, chân thiện mỹ được thừa nhận, xã hội mới vận hành tử tế, lành mạnh được.

. Xin cám ơn ông.