Gần đây, khi người thân có đất bị thu hồi để mở đường thì tôi mới thấm thía chuyện quy hoạch treo và bồi thường. Quy hoạch treo khiến người dân sống khổ sống sở suốt một thời gian dài đã đành, đến chừng hết treo, không ít người còn bị trầm cảm vì sự bất hợp lý trong quy định về bồi thường.
1. Hai người hàng xóm với đất mặt tiền đô thị nhưng nguồn gốc trước đó là đất trồng cây lâu năm, sau đó khu vực này đều quy hoạch là đất ở đô thị. Một người có điều kiện chuyển mục đích thì cả mảnh đất thành đất ở. Người còn lại chừng một năm sau, rất mong muốn chuyển sang đất ở nhưng không may lại vướng quy hoạch mở đường.
Năm 2023 dự án bắt đầu khởi động, phần đất thu hồi giống nhau nhưng đất ở thì được bồi thường 60 triệu đồng/m2. Đất sát bên chưa kịp chuyển mục đích do vướng quy hoạch thì bồi thường chỉ 7 triệu đồng/m2, nhiều hộ dân khác cũng tương tự. Không đồng ý mức bồi thường quá thấp, họ đồng lòng khiếu nại, không bàn giao mặt bằng, dự án bị ách tắc và chắc chắn sẽ còn tiếp tục kéo dài.
Rõ ràng người dân mong muốn được chuyển đổi mục đích sử dụng đất nhưng bị hạn chế quyền bởi một quyết định quy hoạch về giao thông mà họ không thể biết. Về bản chất, đất của hai người hàng xóm chỉ khác nhau thủ tục hành chính và những dòng chữ cập nhật mục đích sử dụng đất và con dấu đóng trên đó. Còn về giá trị sử dụng đất, vị thế đắc địa của mảnh đất là như nhau.
Với những mảnh đất hoàn toàn trong khu vực đô thị, không thể sản xuất nông nghiệp trong bất kỳ điều kiện nào nhưng chỉ vì lý do “quy hoạch” để không cho người dân được chuyển mục đích, kéo theo là không được yêu cầu bồi thường công bằng như mọi người thì thật là vô lý.
Nhìn rộng ra, chỉ vì “mục đích sử dụng đất”, đất nông nghiệp định giá 6 triệu đồng/m2 nhưng chỉ cần một thủ tục hành chính, chuyển thành đất ở đô thị, giá lên gấp 10 lần thì thủ tục hành chính quyết định giá đất, chứ không phải giá trị thực của mảnh đất.
Giá như pháp luật có quy định linh hoạt hơn, theo hướng người hàng xóm có đất trồng cây cũng được bồi thường theo giá đất ở, sau khi trừ chi phí chuyển mục đích và lãi suất do chuyển mục đích chậm thì người dân sẽ đồng thuận để giao mặt bằng.
Luật là do chúng ta ban hành nhưng luật cần soi rọi vào thực tiễn. Nếu điều chỉnh pháp luật hướng tới “tính công bằng” trong câu chuyện thu hồi đất, lúc này về phía Nhà nước, không phải tốn quá nhiều nguồn lực công để giải quyết “khiếu nại” (có thể nhiều lần) để “cưỡng chế thu hồi đất” khi người dân phản đối vì giá thấp.
2. Từ khóa “công bố phê duyệt quy hoạch” xuất hiện khá nhiều trong thời gian qua thể hiện tầm nhìn xa trong xây dựng và phát triển đất nước. Tuy nhiên, từ khóa “quy hoạch treo” cũng xuất hiện khắp nơi, nhiều người dân “sống mòn” trong khu quy hoạch treo kéo dài 15-20 năm.
Chưa có số liệu chính xác cả nước hiện có bao nhiêu nơi còn quy hoạch treo, bao nhiêu gia đình đang phải đau khổ vì nó. Nhìn bán đảo tuyệt đẹp Thanh Đa, nhìn con đường huyết mạch Quốc lộ 13, Quốc lộ 1A (Linh Xuân) nhếch nhác do vướng quy hoạch cả 20 năm nay mà chạnh lòng. Đời người sống được bao lâu, vậy mà lỡ vướng quy hoạch treo là phải mỏi mòn chìm đắm trong cơn khổ cực.
Chưa có thống kê thiệt hại cụ thể nhưng thiệt hại chắc chắn rất lớn, mất cơ hội sinh kế, tổn thất tinh thần… Nhiều người đến nay vẫn phải bám trụ chỗ ở cũ, vì bán nhà thì quá rẻ không đủ tiền mua chỗ ở mới và vẫn nuôi hy vọng khi đã chịu đựng quá lâu, vẫn tin rằng sắp bỏ quy hoạch.
Quan sát nhiều nơi, vùng đất nào không bị quy hoạch treo, nhà cửa khang trang, đời sống sinh động, trù phú. Còn vùng nào bị treo thì nhìn sẽ biết ngay, nhếch nhác, chất lượng sống thấp, nhà xuống cấp cũng ráng ở vì không xây, không sửa lại được.
Quy hoạch là tốt nhưng cũng cần “cài” trách nhiệm của những cơ quan để quy hoạch treo quá lâu. Và khi quy hoạch cũng nên tính đến khả năng thực hiện. Thực tế người dân phải chịu biết bao thiệt thòi mà không thấy trách nhiệm của những tổ chức, cá nhân gây ra tình trạng treo, nếu có thì chỉ là trách nhiệm chung chung.
Điều 240 Luật Đất đai năm 2024 quy định các hành vi vi phạm pháp luật trong quản lý đất đai khi thi hành công vụ và đang chờ nghị định hướng dẫn. Hy vọng nghị định mới sẽ xác định hành vi “thiếu trách nhiệm trong việc không triển khai thực hiện quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đã công bố dẫn đến ảnh hưởng quyền và lợi ích của người dân” là trường hợp vi phạm quy định trong quản lý đất đai.
Lúc này có thể áp dụng khoản 1 Điều 7 Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước năm 2017 để bồi thường cho người dân khi quy hoạch bị treo kéo dài.
