Ngày 17-1 vừa qua, UBND tỉnh An Giang đã có báo cáo về các khó khăn, vướng mắc và đề xuất giải pháp đảm bảo nguồn vật liệu xây dựng cho các công trình giao thông trọng điểm tại khu vực đồng bằng sông Cửu Long.
Theo đó tổng nhu cầu cát san lấp cho các công trình giao thông trọng điểm phía Nam (cao tốc Cần Thơ - Cà Mau; Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng) theo các chỉ đạo của Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ lên tới hàng chục triệu m³. Riêng cao tốc Châu Đốc - Cần Thơ - Sóc Trăng đoạn qua tỉnh An Giang cần khoảng 9,3 triệu m³ cát, nhưng đến nay vẫn còn thiếu gần 3 triệu m³. Nguồn cung ứng cát từ các khu mỏ hiện tại đang gặp nhiều khó khăn khi nhiều mỏ đã bị tạm ngừng khai thác vì vi phạm về độ sâu và công suất.
Qua báo cáo đợt tháng 8-2024 và 9-2024, ghi nhận có 6 khu mỏ vượt độ sâu cho phép khai thác (tháng sau vượt độ sâu cao hơn tháng trước). Trong số đó, mỏ cát trên sông Tiền thuộc xã Phú An, huyện Phú Tân của Tổng Công ty 36-CTCP (phục vụ cao tốc Cần Thơ – Cà Mau) là một trong những nguồn cung quan trọng, nhưng đã bị đình chỉ khai thác do ghi nhận 26 vị trí vượt độ sâu cho phép, với điểm sâu nhất lên tới -21m so với mức quy định -16m.
Tương tự, mỏ cát trên sông Hậu, đoạn qua xã Khánh Hòa, huyện Châu Phú của Công ty Cổ phần Hải Đăng (phục vụ cao tốc Cần Thơ – Cà Mau): có 19 vị trí vượt độ sâu cho phép khai thác (-16m) và vị trí sâu nhất đạt độ sâu -18,09m...
Trước vi phạm này, UBND tỉnh đã cho 6 khu mỏ phải tạm ngưng hoạt động từ ngày 28-10-2024 và yêu cầu các nhà thầu khẩn trương khắc phục ngay các vị trí, khu vực khai thác vượt mức sâu cho phép tại các khu mỏ. Hiện chỉ mới có 2 khu mỏ đã hoàn thành công tác khắc phục và hoạt động trở lại. Tình trạng này không chỉ gây ra nguy cơ sạt lở nghiêm trọng mà còn làm gián đoạn nguồn cung cát cho các công trình lớn.
Ngoài ra, dự án nạo vét chỉnh trị dòng chảy sông Vàm Nao – nguồn cung cát quan trọng – cũng đang bị gián đoạn vì vượt công suất khai thác. Dự án này đã cung cấp hơn 1,4 triệu m³ cát cho các dự án cao tốc, nhưng việc khai thác vượt 298.303 m³ (tương đương 24,86% công suất) khiến dự án phải tạm dừng hoạt động. Hệ quả là hơn 1 triệu m³ cát cần thiết cho các công trình giao thông trọng điểm đang bị thiếu hụt trầm trọng.
Không chỉ dừng lại ở vấn đề khai thác, một số mỏ còn đối mặt với hiện tượng sạt lở đất, như mỏ cát trên sông Hậu thuộc đoạn xã Hòa Lạc, huyện Phú Tân, nơi sạt lở đã làm sập hai hàng cột nhà sàn của người dân. Những sự cố này buộc các cơ quan chức năng phải đình chỉ khai thác để đảm bảo an toàn, làm gián đoạn nguồn cung cho các dự án.
Trước tình hình này, tỉnh An Giang đã nỗ lực đưa ra nhiều giải pháp nhằm tháo gỡ khó khăn. Các khu vực tiềm năng như sông Hậu và sông Tiền đang được khẩn trương khảo sát, với dự kiến bổ sung thêm 3,5 triệu m³ cát. Tỉnh cũng điều chỉnh linh hoạt nguồn cát giữa các dự án, đồng thời đề xuất Chính phủ cho phép tiếp tục khai thác tại các dự án nạo vét hoặc sử dụng cát biển để đáp ứng nhu cầu cấp bách.
Băn khoăn xử lý đối với các mỏ theo cơ chế đặc
UBND tỉnh An Giang cũng kiến nghị Chính phủ và các bộ ngành liên quan hướng dẫn cụ thể việc xử lý vi phạm tại các khu mỏ theo cơ chế đặc thù, nhằm đẩy nhanh tiến độ cấp phép khai thác. Trong đó, có áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả (thu lợi bất hợp pháp) không và đối với trường hợp khối lượng khoáng sản vi phạm có trị giá lớn (từ 1 tỉ đồng trở lên), có dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự.
Bởi đối với các nhà thầu thi công đường cao tốc được giao mỏ theo cơ chế đặc thù thì nếu xử phạt vi phạm hành chính về hành vi khai thác vượt độ sâu cho phép theo quy định thì ngoài hình thức phạt tiền còn buộc phải nộp lại số lợi bất hợp pháp; đồng thời, nếu trị giá khoáng sản (cát sông) của hành vi vi phạm về khai thác vượt quá độ sâu cho phép có trị giá lớn (trên 1 tỉ đồng) thì là có dấu hiệu vi phạm pháp luật Hình sự. Hiện có 5/6 khu mỏ có trị giá khoáng sản vi phạm trên 1 tỉ đồng. Khó khăn hiện nay trong xem xét, xử lý đối với các mỏ theo cơ chế đặc thù là các nhà thầu có thu lợi bất hợp pháp và có yếu tố vụ lợi hay không (vì khoáng sản khai thác đều được đưa về công trình thi công, khối lượng khai thác đều có nộp tiền cấp quyền khai thác, thuế tài nguyên, phí bảo vệ môi trường và chưa vượt trữ lượng được cấp phép).
Bên cạnh đó, tỉnh đề nghị cần có sự phối hợp liên tỉnh trong việc điều phối nguồn cát và hỗ trợ kỹ thuật để đảm bảo không ảnh hưởng đến tiến độ chung của các dự án giao thông trọng điểm.
