Theo ENV, từ năm 2009 đến năm 2013, chỉ có khoảng 6% tổng số vi phạm về động vật hoang dã được đưa ra xét xử với mức phạt phổ biến là cải tạo không giam giữ và tù treo. Ảnh do ENV cung cấp.
Trung tâm giáo dục thiên nhiên Việt Nam (ENV) vừa phát đi thông báo, bày tỏ lo ngại về dự thảo Bộ luật Hình sự (BLHS) sửa đổi (đang được Quốc hội lấy ý kiến) có một số điều chưa phù hợp, làm “yếu” đi công tác đấu tranh, phòng chống tội phạm buôn bán động vật hoang dã (ĐVHD).
Cụ thể, theo dự thảo, các hành vi vi phạm đối với loài động vật nguy cấp, quý hiếm chỉ có thể được xử lý nếu gây hậu quả nghiêm trọng hoặc trong trường hợp tái phạm.
“Theo Điều 190 BLHS hiện nay thì tất cả các hành vi vi phạm được liệt kê trong điều luật này đều bị xem xét xử lý hình sự bất kể số lượng, khối lượng hay giá trị tang vật. Tuy nhiên, Điều 241 Dự thảo lại chỉ quy định những vụ việc “gây hậu quả nghiêm trọng” hoặc đối tượng “tái phạm” mới bị xem xét xử lý hình sự”, ENV phân tích về sự “đi xuống” về mức độ xử lý của dự thảo luật so với luật cũ.
Theo ENV, hiện nay Việt Nam đã liệt kê 83 loài ĐVHD trong danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm cần được ưu tiên bảo vệ. Vì vậy, việc đưa thêm khái niệm “gây hậu quả nghiêm trọng” hoặc “trường hợp tái phạm” là không cần thiết và dễ dẫn đến nguy cơ bỏ lọt nhiều tội phạm.
“Bên cạnh đó, một số vi phạm thường xuyên xảy ra, gây hậu quả nghiêm trọng cho đa dạng sinh học nhưng vẫn không bị xem xét xử lý hình sự như hành vi “lưu giữ” và “chế biến”. Cụ thể, Điều 190 BLHS hiện nay cũng như Điều 241 Dự thảo không có quy định về hành vi “lưu giữ” và “chế biến” ĐVHD”, ENV lo ngại thêm.
Tê tê có nguy cơ bị tuyệt chủng vì mức xử phạt các hành vi mua bán loại này còn quá nhẹ. Ảnh do ENV cung cấp
Theo ENV, trong chuỗi hành vi từ săn bắt các loài ĐVHD từ tự nhiên đến khi đưa các sản phẩm bất hợp pháp này đến tay người tiêu dùng tất yếu sẽ có giai đoạn “lưu giữ” và “chế biến”. Xét đến cùng, mức độ nghiêm trọng của những hành vi này là tương tự như nhau vì cùng “lấy đi” các cá thể ĐVHD nguy cấp ra khỏi môi trường sống tự nhiên của chúng, ảnh hưởng đến sự tồn tại của toàn bộ quần thể loài này trong tự nhiên. Thế nhưng Luật lại không xử lý nghiêm hành vi này.
ENV cũng cho rằng, dự thảo luật chỉ xử lý hình sự những hành vi vi phạm đối với các loài nguy cấp, quý, hiếm nhưng không xử lý hành vi buôn bán các loài khác cũng sẽ làm tăng nguy cơ bỏ lọt tội phạm. “Đây là một lỗ hổng lớn vì vi phạm liên quan đến các loài không phải là loài “nguy cấp, quý, hiếm” thì dù số lượng vi phạm lớn đến đâu và gây hậu quả nghiêm trọng như thế nào cũng chỉ bị xử lý hành chính”, ENV nhấn mạnh.
ENV dẫn chứng: “Lấy ví dụ tê tê vàng và tê tê Java của Việt Nam. Trước năm 2014, hai loài này không “được ưu tiên bảo vệ” và do đó vi phạm đối với tê tê vàng và tê tê Java trong mọi trường hợp chỉ bị xử phạt hành chính. ENV đã ghi nhận rất nhiều vụ buôn bán vô cùng lớn liên quan đến tê tê với số lượng lên đến hàng tấn, thậm chí đến hàng chục tấn nhưng các trường hợp này không bị khởi tố.
Thậm chí tang vật tê tê cũng được cơ quan có thẩm quyền bán đấu giá. Lợi nhuận khổng lồ mà hình phạt không đủ răn đe khiến cho các đối tượng cầm đầu đường dây buôn bán ĐVHD lớn càng lộng hành. Nếu Luật hình sự không có hình thức xử lý vi phạm với số lượng đặc biệt lớn liên quan đến các loài ĐVHD khác thì có lẽ trong tương lai tất cả ĐVHD của Việt Nam sẽ đều có nguy cơ tuyệt chủng”.
Theo ENV, Việt Nam là một trong những quốc gia có tình trạng săn bắt và buôn bán ĐVHD vô cùng phức tạp. Các mạng lưới buôn bán ĐVHD lớn không chỉ hoạt động trong nước và khu vực mà còn vươn xa sang nhiều quốc gia và châu lục khác trên thế giới, điển hình là châu Phi. Một trong những nguyên nhân dẫn đến sự “lộng hành” của các đường dây buôn bán ĐVHD lớn tại Việt Nam là do tội phạm liên quan đến ĐVHD vẫn chưa được coi là loại hình tội phạm nghiêm trọng.
Bà Bùi Thị Hà, Phó Giám đốc ENV, cho rằng Việt Nam không chỉ có trách nhiệm bảo vệ ĐVHD của quốc gia mà đồng thời có nghĩa vụ quốc tế trong việc ngăn chặn các đường dây tội phạm buôn bán ĐVHD xuyên biên giới.
Bà Hà bày tỏ: “Lợi nhuận từ buôn bán ĐVHD ngang hàng với ma túy và vũ khí. Vì thế, chỉ có chế tài hình sự nghiêm khắc mới có thể làm giảm thiểu tình trạng săn bắt, buôn bán ĐVHD và bảo vệ đa dạng sinh học của Việt Nam. ENV rất mong các nhà xây dựng pháp luật và hoạch định chính sách xem xét thận trọng các quy định tội phạm về ĐVHD”.
