Cục diện khu vực lên bàn cân trước thềm thượng đỉnh nhóm 'Bộ tứ'

Ngày 24-9 (giờ địa phương), Tổng thống Mỹ Joe Biden sẽ chủ trì cuộc họp thượng đỉnh tại Nhà Trắng với lãnh đạo các nước thành viên nhóm “Bộ tứ kim cương” (QUAD) là Thủ tướng Nhật Yoshihide Suga, Thủ tướng Úc Scott Morrison và Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi.

Hãng tin Reuters dẫn lời Thư ký báo chí Nhà Trắng Jen Psaki cho biết các lãnh đạo sẽ tập trung thảo luận thắt chặt quan hệ nội nhóm, thúc đẩy hợp tác thiết thực trong giải quyết các thách thức chung như đại dịch COVID-19, biến đổi khí hậu, hợp tác phát triển công nghệ - không gian mạng và đảm bảo khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương (AĐD-TBD) tự do, rộng mở.

Tổng thống Mỹ Joe Biden tham gia phiên thượng đỉnh trực tuyến với
các lãnh đạo thành viên khác của nhóm QUAD hồi tháng 3. Ảnh: REUTERS

Thêm nhiều trọng trách quan trọng cho QUAD

Là kỳ thượng đỉnh trực tiếp đầu tiên của nhóm QUAD kể từ khi cơ chế này được tái kích hoạt hồi tháng 8-2017, sự kiện được kỳ vọng sẽ mang lại nhiều cơ hội để các nước thành viên có thể đưa ra được những chương trình hành động chung có lợi cho khu vực.

Trong bối cảnh Trung Quốc (TQ) tiếp tục gia tăng các động thái quân sự gây hấn trên biển, bảo vệ an ninh hàng hải chắc chắn sẽ là trọng tâm bàn bạc của bốn lãnh đạo. Tờ The Japan Times dẫn một số nguồn tin nội bộ cho hay dự thảo tuyên bố chung của các lãnh đạo QUAD về tình hình tại biển Hoa Đông và Biển Đông sẽ cứng rắn hơn những tuyên bố trước đây.

Cụ thể, tuyên bố sẽ khẳng định QUAD “phản đối mọi ý đồ thách thức và đe dọa trật tự hàng hải dựa trên luật pháp tại Biển Đông và biển Hoa Đông. Nếu so với tuyên bố chung của kỳ thượng đỉnh trực tuyến hồi tháng 3 khi QUAD chỉ tuyên bố là sẽ “thúc đẩy hợp tác trước mọi thách thức về trật tự hàng hải dựa trên luật pháp” thì đây rõ ràng là một sự thay đổi về lập trường mang tính trực diện hơn, dù chưa rõ TQ có bị nêu đích danh trong văn kiện này hay không.

Ngoài ra, tuyên bố chung lần này dự kiến sẽ còn làm rõ vai trò của QUAD là một “lực lượng đấu tranh chung vì hòa bình, ổn định và an ninh khu vực”. Nội dung này trước mắt phản ánh rõ điểm nhấn trong chính sách ngoại giao của chính quyền ông Biden so với người tiền nhiệm Donald Trump khi nâng tầm chính trị các cơ chế hợp tác giữa Mỹ và đồng minh trong giải quyết các vấn đề chung, ở đây là sự bành trướng của TQ. Dĩ nhiên, việc dự tính của ông Biden có thành hiện thực hay không vẫn phải chờ các chương trình hành động cụ thể.

AUKUS và QUAD sẽ hỗ trợ nhau ra sao?

Hồi tuần trước, hai nước thành viên của QUAD là Mỹ và Úc đã cùng với Anh công bố liên minh mới AUKUS (Úc, Anh, Mỹ)  ở AĐD-TBD, cùng khuôn khổ hợp tác phần nhiều trong các lĩnh vực quân sự và công nghệ có tính ứng dụng quân sự. Việc tương tác giữa liên minh này với nhóm QUAD sẽ diễn ra như thế nào trong thời gian tới sẽ là chỉ dấu quan trọng để xác định chỗ đứng của QUAD trong khu vực.

Theo tờ Hindustan Times, một số chuyên gia cho rằng AUKUS có thể sẽ đóng vai trò như một liên minh quân sự thực thụ với khả năng phản ứng nhanh với các động thái của TQ ngoài thực địa. Trong khi đó QUAD tiếp tục là cơ chế đối thoại giữa các thành viên trong nhóm và những nước ngoài nhóm đang hoạt động ở AĐD-TBD, nói cách khác là dẹp bỏ ý tưởng biến QUAD thành một tổ chức giống NATO của châu Á.

“Đối với những nước có chính sách ngoại giao trung lập, không chủ chiến như Ấn Độ thì sự tách bạch rõ ràng giữa hai cơ chế này là một sự thay đổi hợp lý bởi lý do ban đầu của nước này chỉ là tìm kiếm những nước cùng chung chí hướng chứ không có ý định liên minh quân sự với bất kỳ bên nào. Nhật thì có thể sẽ thất vọng hơn bởi ngoài Mỹ thì nước này cũng là một bên tích cực vận động để liên minh hóa QUAD vì họ đang đụng độ rất nhiều với TQ ở biển Hoa Đông và rất cần hỗ trợ. Tuy nhiên, với việc quan hệ Nhật - Mỹ vẫn đang ở mức ổn định như hiện nay thì tôi cho rằng có thể sắp tới AUKUS cũng sẽ làm việc chặt chẽ với Nhật về vấn đề an ninh thôi” - TS Rajesh Rajagopalan thuộc ĐH Jawaharlal Nehru (Ấn Độ) nhận định.•

VĨ CƯỜNG