Ngày 18-1, trong khuôn khổ hội thảo khoa học phát triển hệ thống đường sắt đô thị Hà Nội và TP.HCM, các đại biểu đã thảo luận về chuyên đề giải phóng mặt bằng (GPMB), thu hồi đất để phát triển đường sắt đô thị và khu vực định hướng giao thông công cộng (TOD).
Hầu hết ý kiến tại phiên thảo luận đều thống nhất với nhận định GPMB là khâu then chốt nhất trong thực hiện các dự án đường sắt đô thị tại Hà Nội và TP.HCM.
Không bàn giao kịp mặt bằng, rủi ro rất lớn
Thực tiễn cho thấy phần lớn dự án đường sắt đô thị đã triển khai trên địa bàn hai TP thời gian qua đều bị chậm do vướng mắc khâu GPMB, thu hồi đất.
Góp ý nội dung này, luật sư Lê Nết, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Quốc tế Singapore (SIAC), thành viên Công ty Luật LNT & Partners, nhấn mạnh: Mặt bằng là một trong những bước quan trọng nhất trong quá trình phát triển dự án đường sắt đô thị. Thậm chí, nếu không có mặt bằng sạch kịp thời có thể dẫn đến hàng loạt rủi ro khác như tiến độ dự án bị chậm, dự án bị đội vốn và hậu quả chủ đầu tư, Nhà nước phải gánh chịu…
“Theo thống kê của chúng tôi tại các vụ kiện trọng tài trong và ngoài nước, khiếu nại của nhà thầu chống lại chủ đầu tư phần lớn là những khiếu nại liên quan đến vấn đề mặt bằng thi công và việc dọn dẹp tiện ích” - ông Nết thông tin.
Cũng theo ông Nết, các quy định hiện hành của Luật Quy hoạch chưa xem xét đến việc thực hiện dự án TOD có thể gây cản trở tới vấn đề GPMB. Do đó, nếu không có một cơ chế riêng, linh hoạt đối với dự án TOD được phản ánh trong Luật Quy hoạch sẽ khó tìm ra giải pháp đạt được tiến độ hoàn thành GPMB đối với các dự án đường sắt đô thị theo định hướng TOD trong thời hạn yêu cầu.
Theo đó, luật sư Nết đề nghị cả hai TP Hà Nội và TP.HCM cần đề xuất cơ chế rút gọn, linh hoạt hơn trong quy hoạch để tạo điều kiện triển khai nhanh các dự án đường sắt đô thị.
Ông Nết cũng cho hay nguyên nhân chậm trễ GPMB còn do lỗi con người, thiếu sự phối hợp giữa chủ đầu tư và chính quyền các quận, huyện. Do vậy, sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, đặc biệt là sự chỉ đạo quyết liệt, sâu sát của chính quyền TP trong triển khai các dự án đường sắt đô thị là hết sức quan trọng.
Cùng với đó, ông Nết cho rằng cần thực hiện cuộc thảo luận mở với cộng đồng để thu thập ý kiến và đề xuất giải pháp công bằng, xây dựng quy trình thương lượng minh bạch để đạt được sự đồng thuận với cá nhân, tổ chức bị thu hồi đất. Có như vậy các vấn đề về giá bồi thường, các tranh chấp, vướng mắc trong GPMB sẽ được tập trung giải quyết nhanh hơn.
Chia sẻ lợi ích từ đường sắt đô thị với cộng đồng
Góp ý tại hội thảo, GS Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ TN&MT, cho rằng làm đường sắt đô thị là để phát triển kinh tế là rất quan trọng nhưng bền vững xã hội còn là yếu tố quan trọng hơn.
Chính vì vậy, các lợi ích từ xây dựng đường sắt đô thị theo định hướng TOD cần được chia sẻ với cộng đồng, trong đó có những người bị thu hồi đất để phục vụ cho dự án. Theo ông Võ, trong mô hình TOD, cần quan tâm tới hai vấn đề chuyển dịch đất đai: Đất để phát triển các tuyến giao thông công cộng nối giữa các “đô thị mắt lưới”; sự chuyển dịch đất đai để tổ chức lại các không gian đô thị tại các “đô thị mắt lưới”.
Đối với đất để phát triển các tuyến giao thông công cộng, áp dụng cơ chế Nhà nước thu hồi đất là hoàn toàn hợp lý bởi đây là các dự án hạ tầng vì lợi ích công cộng không vì mục tiêu lợi nhuận. Đối với các tuyến đường tàu điện trên cao, có thể cân nhắc thêm việc khai thác không gian dưới các tuyến đường tàu nhằm tăng khả năng sinh lợi. Đối với các tuyến đường tàu điện ngầm, việc thu hồi đất để xây dựng các ga tàu là cần thiết. Ngoài ra, còn phải xem xét việc bồi thường thiệt hại cho những thửa đất bên trên đường tàu điện ngầm khi không thể xây dựng nhà quá cao tầng.
Tham gia thảo luận, Phó Giám đốc Sở TN&MT TP.HCM Võ Trung Trực cho biết TP đã có đề án liên quan đến việc bồi thường đất định cư khi GPMB bằng loại đất khác. Qua tính toán của sở thì khả năng tiết giảm kinh phí bồi thường của các dự án là rất lớn. “Tuy nhiên, để người dân đồng thuận cao thì cần phải có cơ chế, tạo điều kiện có lợi nhất cho người dân khi nhận đất bồi thường” - ông Trực nói.
Kết luận hội thảo, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Nguyễn Trọng Đông nhấn mạnh: “Trên cơ sở các nội dung thảo luận và ý kiến đề xuất các giải pháp, sau khi kết thúc hội thảo, chúng tôi sẽ xây dựng báo cáo tổng hợp gửi các cơ quan có liên quan để phục vụ kịp thời công tác hoạch định, thực hiện chủ trương, chính sách phát triển đường sắt đô thị trong thời gian tới”.•
Kinh nghiệm giải phóng mặt bằng ở Trung Quốc
Đại diện Công ty Metro Thâm Quyến (Trung Quốc) thông tin theo quy định của pháp luật, chính phủ chịu trách nhiệm chủ yếu trong việc thực hiện thu hồi đất, GPMB để xây dựng các dự án đường sắt đô thị, còn đơn vị xây dựng sẽ hợp tác chặt chẽ với chính phủ.
Công ty cũng chia sẻ một số yếu tố giúp việc thu hồi đất và giải phóng mặt bằng ở Thâm Quyến diễn ra nhanh chóng gồm: lợi ích công cộng và dựa trên pháp luật; công khai, minh bạch; sự hợp tác giữa chính phủ và doanh nghiệp, hình thành lực lượng chung; dựa trên điều kiện địa phương...
