Ai luận tội và ai buộc tội?

Vậy thực chất kiểm sát viên phải làm gì, họ “buộc” hay “luận”? Chuyện tưởng nhỏ nhưng luật pháp lại rất khắt khe với chữ nghĩa nên nếu hiểu sai, xài trật là cái chắc!

Bộ luật Tố tụng hình sự sử dụng cả hai thuật ngữ: “buộc tội” và “luận tội” và phân biệt rất rõ hai thuật ngữ này. Theo đó, lời luận tội của kiểm sát viên bao gồm các nội dung: Đề nghị HĐXX kết tội bị cáo theo toàn bộ hay một phần nội dung cáo trạng hoặc kết luận về tội nhẹ hơn; nếu thấy không có căn cứ để kết tội thì rút toàn bộ quyết định truy tố và đề nghị HĐXX tuyên bố bị cáo không có tội. Luận tội của kiểm sát viên phải căn cứ vào những tài liệu, chứng cứ đã được kiểm tra tại phiên tòa và ý kiến của bị cáo, người bào chữa, người bảo vệ quyền lợi của đương sự và những người tham gia tố tụng khác tại phiên tòa. Trong lời luận tội, kiểm sát viên phải phân tích những chứng cứ buộc tội, chứng cứ gỡ tội đối với bị cáo; nêu các tình tiết tăng nặng hoặc giảm nhẹ trách nhiệm hình sự; đề nghị HĐXX áp dụng điều luật của Bộ luật Hình sự hoặc của Bộ luật Tố tụng hình sự; áp dụng hình phạt, mức hình phạt đối với bị cáo; buộc bị cáo, bị đơn dân sự hoặc người có nghĩa vụ liên quan đến vụ án phải bồi thường, mức bồi thường cho người bị hại, nguyên đơn dân sự hoặc người có quyền lợi liên quan đến vụ án...

Như vậy, lời luận tội của kiểm sát viên không chỉ có buộc tội mà còn có cả “gỡ tội”. Chẳng thế mà nhiều vụ án, sau khi kiểm sát viên trình bày lời luận tội theo hướng đề nghị HĐXX tuyên bố bị cáo không phạm tội; đến lượt luật sư bào chữa cho bị cáo chẳng biết nói gì, chỉ cảm ơn kiểm sát viên. Nhiều vụ án, lời luận tội của kiểm sát viên không chỉ theo hướng gỡ tội cho bị cáo mà còn đề nghị HĐXX áp dụng hình phạt nhẹ hoặc cho bị cáo được hưởng án treo… Vì vậy, nếu ở đâu đó mà chủ tọa phiên tòa đề nghị đại diện VKS trình bày lời buộc tội là không chính xác.

Cũng nên mở ngoặc thêm, lời luận tội của kiểm sát viên tại phiên tòa là căn cứ pháp lý để người bào chữa và những người tham gia phiên tòa tranh luận. Nó còn là một trong những tài liệu để HĐXX xem xét, đánh giá và xác định sự thật của vụ án... Lẽ ra nó phải là văn bản và phải được lưu trong hồ sơ vụ án như một tài liệu chính thức để tòa án cấp phúc thẩm, cấp giám đốc thẩm hoặc tái thẩm xem xét tính hợp pháp của bản án sơ thẩm… Tuy nhiên, hiện hầu hết lời luận tội của kiểm sát viên không được lưu trong hồ sơ vụ án.

Vậy buộc tội áp dụng khi nào, ai được quyền buộc tội? Với các quy định hiện hành, lời buộc tội tại tòa chỉ áp dụng khi nào vụ án được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại. Lời buộc tội của người bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của họ cũng chỉ bao gồm các tình tiết chứng minh bị cáo đã thực hiện hành vi phạm tội, còn vì sao hành vi của bị cáo lại cấu thành tội phạm hay không, tội gì, quy định tại điều khoản nào của Bộ luật Hình sự là trách nhiệm của kiểm sát viên và của HĐXX. Lời buộc tội không thể bao gồm các tình tiết gỡ tội như lời luận tội của kiểm sát viên. Nếu tại phiên tòa, người bị hại hoặc đại diện hợp pháp của họ xin rút yêu cầu khởi tố thì họ không phải trình bày lời buộc tội nữa.

Cách khác, lời buộc tội chỉ được sử dụng trong trường hợp vụ án được khởi tố theo yêu cầu của người bị hại và chỉ người bị hại hoặc người đại diện hợp pháp của họ mới có quyền trình bày lời buộc tội tại phiên tòa mà thôi.

ĐINH VĂN QUẾ