Có thể nói hội sách, cùng với hàng loạt hoạt động và sự kiện khác như đường sách, cà phê sách rồi hiện tượng bạn đọc xếp hàng trong buổi ra mắt sách của nhà văn Nguyễn Nhật Ánh gần đây... cho thấy văn hóa đọc đang hồi sinh mạnh mẽ.
Khởi đầu từ chuyện ‘xé rào’ xuất bản
(PL)- Từ xé rào, ra sáng kiến “kế hoạch B”, NXB tự đi phát hành, bán sách tồn kho và xuất “tướng” đi đòi nợ. Với đầu óc bung ra, những người trẻ tuổi năng động làm tất miễn là ra được nhiều đầu sách tốt cho bạn đọc đang thiếu thốn món ăn tinh thần.
Thời những năm 1980, nói đến bao cấp, người dân chỉ nghĩ đến việc phân phối thực phẩm. Mỗi tháng, một nhân khẩu được lãnh bao nhiêu gạo, đường, thịt, vải… Điều đó cũng không sai vì “có thực mới vực được đạo”, ăn no bụng cái đã rồi mới tính đến chuyện nghệ thuật. Ngay cả chuyện mua sách cũng bị bao cấp vì người mua chỉ mua được các tựa sách do nhà xuất bản (NXB) tung ra. Mua được sách là may rồi vì số lượng sách hay cũng in có giới hạn. Sách in bao cấp như vậy nên ngay cả người viết cũng bị bao cấp trong sự xếp hàng chờ lượt…
Sáng kiến kế hoạch B
Cái thời ấy, tại TP.HCM xuất hiện một NXB trẻ mang tên Trẻ - thoát thai từ NXB Măng Non (trực thuộc Thành đoàn TP.HCM). Đây là một NXB sinh sau đẻ muộn so với các anh “cả đỏ” đã có mặt tại TP như NXB TP.HCM, NXB Văn Nghệ TP.HCM và chi nhánh các NXB “đại ca” như Văn Học, Phụ Nữ… với những nhà văn tên tuổi làm giám đốc. Các NXB này đang thống trị thị trường xuất bản sách theo kế hoạch, theo số lượng giấy in được cấp, vì thế là một cánh cửa khó mở cho những cây bút chưa tên tuổi.
Ban giám đốc của NXB Trẻ đều là cán bộ đoàn chuyển qua, từ anh Trương Văn Khuê đến Nguyễn Thành Long, Đặng Thục Trinh… chưa ai là nhà văn, chưa ai qua một ngày làm nghề xuất bản. Họ đều là những người xuất thân từ phong trào sinh viên-học sinh Sài Gòn, có đầu óc cởi mở và tiếp thu.
Khi mới thành lập, NXB Trẻ cũng chung hoàn cảnh như những NXB khác. Tuy nhiên, những người sáng lập NXB Trẻ dám đột phá khi dám xem xuất bản sách là một nghề. Biết cùng “xã hội hóa” với các tác giả và NXB tư nhân theo mô hình các NXB ngày xưa của Sài Gòn. Lúc đó các NXB khác đều tự mang trong mình “đầu óc bao cấp”, một năm in bao nhiêu tựa sách, được cấp bao nhiêu giấy thì làm bấy nhiêu. Các nhà văn già trẻ, nổi tiếng hay chập chững bước vào làng văn đều phải sắp hàng chờ đợi. Muốn được in một quyển sách, các nhà văn phải chờ đợi và phải biết “chạy”. “Chạy” từ biên tập viên đến giám đốc và kể cả cần sự quen biết.
Riêng NXB Trẻ lúc ấy đã dám đột phá, đưa ra chủ trương ngoài những quyển sách in theo kế hoạch A, làm nhiệm vụ chính trị thì cũng tổ chức sách in kế hoạch B: liên kết với tư nhân. NXB duyệt, chịu trách nhiệm về mặt nội dung, xin giấy phép xuất bản và thu phí quản lý. Tư nhân tự in sách và phát hành. Từ thời “bung ra” cho đến nay, trong lĩnh vực xuất bản thì tư nhân có hai loại:
1. NXB tư nhân tự tìm tác phẩm từ các tác giả rồi đến NXB mua giấy phép. 2. Chính tác giả hoặc một nhóm tác giả nào đó tự in sách của mình, mang tác phẩm đến NXB duyệt và cấp giấy phép. Những quyển thơ của cá nhân hoặc các nhóm thơ nào đó thường ra đời từ đây. NXB sau khi duyệt, đọc bản thảo và cảm thấy không đi ngược lại đường lối, chủ trương của Nhà nước sẽ cấp giấy phép. Hay, dở thì tác giả tự chịu trách nhiệm.
Bạn đọc chọn sách tại Hội sách TP.HCM năm 2014. Ảnh: tư liệu
Con tàu phá băng
Nhà văn Hoàng Phủ Ngọc Phan - biên tập viên từ thời kỳ đầu của NXB Trẻ cho rằng: “Sáng kiến kế hoạch B như con tàu phá băng, làm cho hoạt động xuất bản chuyển động và khởi sắc, dần dần được chấp nhận và phổ biến trên diện rộng khắp cả nước. Nhờ đó số lượng tác giả và tác phẩm, số lượng bản in tăng lên hàng chục lần”. Không chỉ ngồi chờ giấy, NXB Trẻ đi tìm giấy bằng cách khai thác lồ ô về giao cho các nhà máy giấy Tân Mai, Thủ Đức để đổi giấy công nghiệp. Xuống miền Tây mua gạo rồi giao cho nhà máy sản xuất nhựa thông (Lâm Đồng) đổi lấy sản phẩm này về giao cho nhà máy giấy để đổi lấy giấy in.
Tuy nhiên, không chạy theo kế hoạch B để chỉ có lợi nhuận và lợi nhuận, NXB Trẻ rất quan tâm chăm chút đến kế hoạch A - nhiệm vụ chính trị của mình. NXB Trẻ đã in những đầu sách có giá trị, của những tên tuổi lớn. Ngoài ra, NXB Trẻ cũng tìm kiếm và xây dựng những tên tuổi mới cho nền văn học nước nhà qua các cuộc thi văn học tuổi 20, thực hiện tập san Áo Trắng - dù có lỗ nhưng vẫn bao cấp. Từ những hoạt động này đã phát hiện được những cây bút trẻ, rồi trở thành… già có mặt ở văn đàn, từ Nam tới Bắc, từ những tác phẩm đầu tay như Nguyễn Đông Thức, Nguyễn Nhật Ánh, Nguyễn Ngọc Tư, Nguyễn Ngọc Thuần. Đến nay những tên tuổi như Nguyễn Nhật Ánh, Nguyễn Đông Thức, Nguyễn Việt Hà, Nguyễn Huy Thiệp, Lý Lan, Hồ Anh Thái, Bình Ca… đều có sách xuất bản từ NXB Trẻ.
Từ một NXB nhỏ, không tên tuổi của một tổ chức thanh niên của TP, bây giờ NXB Trẻ là nơi mà nhiều tác giả trong cả nước chọn mặt để gửi vàng. NXB Trẻ không còn hạn hẹp, đóng khung trong TP mà trở thành một NXB bằng vai phải lứa (nói khiêm tốn) với những NXB trung ương và địa phương về nhiều mặt. Có thể nói các tác giả tên tuổi hiện nay đều có đầu sách tại NXB Trẻ. Hằng năm, NXB Trẻ có một danh sách dài các sách đã in trong năm; đời sống biên tập viên, cán bộ, công nhân viên được đảm bảo, cao nên các biên tập viên càng hào hứng tổ chức bản thảo khắp mọi miền đất nước.
Tất nhiên, ở khâu nào đó vẫn còn phải cải tiến để trở thành một NXB sách tồn tại trong thời đại điện tử nhưng với tinh thần cầu tiến, cung cách làm ăn mang tinh thần của một TP năng động, những người trẻ dám mở lòng tiếp thu vốn cũ của vùng đất Sài Gòn ngày xưa, NXB Trẻ vẫn sẽ là nơi cung cấp những đầu sách đủ thể loại hay, đẹp, rẻ khi bạn đọc nghĩ đến việc mua một quyển sách cho mình hay người thân. Với cách làm này, bạn đọc đã không hề quay lưng mà còn là cú hích cho văn hóa đọc đang thăng hoa như ngày hôm nay.
