Mới đây, Bộ Tư pháp dự kiến đề xuất Chính phủ trình Quốc hội đưa dự án Luật Công chứng (sửa đổi) vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024. Theo đó, Quốc hội cho ý kiến với dự án luật này tại kỳ họp thứ 7 (tháng 5-2024) và thông qua tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10-2024).
Nhiều điểm bất hợp lý
Lý do cần sửa đổi toàn diện Luật Công chứng hiện hành, theo Bộ Tư pháp, hoạt động công chứng ở Việt Nam còn có điểm chưa phù hợp, chưa bảo đảm điều kiện cần thiết đáp ứng các yêu cầu đặt ra để thực hiện công chứng nội dung.
 |
Người dân làm thủ tục tại Phòng Công chứng số 4, quận Tân Bình, TP.HCM. Ảnh: HOÀNG GIANG |
“Công chứng viên của Việt Nam hiện nay hầu như chỉ dựa vào giấy tờ, tài liệu do người yêu cầu công chứng cung cấp để xác định tính xác thực, hợp pháp của hồ sơ yêu cầu công chứng chứ chưa xác minh thực tế, đánh giá về thực trạng chủ thể, đối tượng, nội dung mà các hợp đồng, giao dịch đề cập” - đây là một trong những lý do Bộ Tư pháp nêu.
Mặt khác, trong lĩnh vực chứng thực, pháp luật hiện hành giao Phòng Tư pháp, UBND cấp xã có quyền chứng thực hợp đồng, giao dịch. Tuy nhiên, trình tự, thủ tục chứng thực lại đơn giản hơn nhiều so với công chứng.
Bộ Tư pháp cho rằng tình trạng này tạo ra sự bất hợp lý khi duy trì hai loại hình hoạt động có cùng bản chất, giá trị nhưng lại có hai tên gọi khác nhau, do các chủ thể khác nhau thực hiện theo các trình tự khác nhau.
Đó là chưa kể việc tồn tại song song hai hệ thống công chứng và chứng thực đối với cùng một đối tượng là hợp đồng, giao dịch còn dẫn đến tình trạng không ít tài sản được giao dịch nhiều lần tại cùng một thời điểm mà không phát hiện ra, vì cơ sở dữ liệu về công chứng - chứng thực chưa có sự liên thông, kết nối.
Ngoài ra, phạm vi các giao dịch công chứng bắt buộc còn chưa thật rõ, quy định ở nhiều văn bản pháp luật khác nhau. Thời điểm có hiệu lực của giao dịch, hợp đồng phải công chứng quy định cũng chưa thống nhất; một số trình tự, thủ tục công chứng không còn phù hợp với thực tiễn, chưa tạo thuận lợi cho tổ chức hành nghề công chứng và người dân, doanh nghiệp...
Tính chuyên nghiệp chưa cao
Đáng chú ý, Bộ Tư pháp đánh giá chất lượng một số công chứng viên và người được giao làm nhiệm vụ công chứng còn chưa đồng đều, có mặt còn hạn chế, tính chuyên nghiệp chưa cao. Đặc biệt còn tình trạng vi phạm pháp luật, đạo đức hành nghề, cạnh tranh không lành mạnh, chạy theo lợi nhuận gây ảnh hưởng đến uy tín của nghề công chứng trong xã hội...
Bộ Tư pháp cho biết sau khi bỏ quy hoạch tổng thể phát triển tổ chức hành nghề công chứng đã xuất hiện xu hướng các văn phòng công chứng (VPCC) chuyển về đô thị hoặc trung tâm của huyện, thị dẫn đến tình trạng một số địa phương không có VPCC hoạt động. Mặt khác, một số VPCC chỉ có một công chứng viên hành nghề thực tế, công chứng viên hợp danh còn lại chỉ đứng danh.
Theo Bộ Tư pháp, ở giai đoạn đầu thực hiện chủ trương xã hội hóa hoạt động công chứng, tiêu chuẩn bổ nhiệm công chứng viên theo Luật Công chứng 2006 khá thấp. Cụ thể, nhiều đối tượng được miễn đào tạo nghề và đương nhiên được bổ nhiệm không qua đào tạo, bồi dưỡng và kỳ thi đánh giá. Điều này dẫn đến hệ quả là số lượng công chứng viên tăng vọt nhưng chất lượng không cao.
Luật Công chứng 2014 đã có những bước tiến đáng kể, nâng cao điều kiện đối với đối tượng được miễn đào tạo nghề, quy định về nghĩa vụ bồi dưỡng nghề và tập sự hành nghề với tất cả đối tượng muốn bổ nhiệm công chứng viên…
Tuy nhiên, theo cơ quan chịu trách nhiệm quản lý nhà nước về hoạt động công chứng, nếu xét từ góc độ vị trí, vai trò của công chứng viên đối với sự ổn định, an toàn của các hợp đồng, giao dịch ngày càng có quy mô lớn, diễn ra thường xuyên và phức tạp trong đời sống kinh tế - xã hội thì quy định về tiêu chuẩn bổ nhiệm công chứng viên và hành nghề công chứng hiện nay vẫn chưa thực sự chặt chẽ.
“Điều kiện với người được miễn đào tạo nghề vẫn còn những điểm bất hợp lý; chưa có quy định về thời gian công tác pháp luật được tính để bổ nhiệm công chứng viên dẫn đến tình trạng không thể từ chối bổ nhiệm cho một số vị trí công tác không thực sự gắn với pháp luật” - Bộ Tư pháp cho biết.
Cạnh đó, việc không quy định giới hạn tuổi hành nghề công chứng dẫn đến tình trạng công chứng viên được bổ nhiệm khi đã cao tuổi, hoặc nhiều công chứng viên hành nghề trong tình trạng sức khỏe rất yếu nhưng không đủ cơ sở để miễn nhiệm.
Thực tế cũng cho thấy pháp luật đã “sót” quy định đối với một số trường hợp không được bổ nhiệm công chứng viên nên có không ít người được bổ nhiệm nhưng không hành nghề…•
Luật Công chứng bỏ ngỏ nhiều quy định
Bộ Tư pháp cũng cho rằng Luật Công chứng và các văn bản hướng dẫn thi hành quy định rất nhiều hình thức chế tài đối với công chứng viên liên quan đến vi phạm quy định về hành nghề, đặc biệt quy định về xử lý vi phạm và các trường hợp miễn nhiệm công chứng viên.
Tuy nhiên, Luật Công chứng lại không quy định thế nào là hành nghề công chứng dẫn đến cách hiểu và áp dụng không thống nhất đối với vấn đề này, thiếu cơ sở để xem xét xử lý nhiều trường hợp công chứng viên không thực hiện đúng trách nhiệm và nghĩa vụ hành nghề.
Theo bộ này, việc quy định thế nào là hành nghề công chứng, hành nghề công chứng liên tục, thế nào là đang hành nghề công chứng mà kiêm nhiệm công việc thường xuyên khác... cũng được đặt ra trong quá trình xây dựng các văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành Luật Công chứng. Đáng tiếc là đến nay các quy định này vẫn bị bỏ ngỏ do Luật Công chứng không quy định về vấn đề này nên các văn bản dưới luật không có cơ sở để quy định chi tiết hay hướng dẫn cụ thể.
Cùng với đó, quy định về tập sự hành nghề công chứng còn nhiều khoảng trống dẫn đến tình trạng “đánh trống ghi tên” trong việc tập sự mà không có cơ chế để kiểm soát chặt chẽ...
Ngoài ra, Luật Công chứng hiện quy định điều kiện thành lập VPCC khá dễ dàng, đồng thời lại giao cho các địa phương thẩm quyền quyết định việc cho phép thành lập tổ chức hành nghề công chứng.
Sự khác nhau về tư duy chỉ đạo của lãnh đạo cấp tỉnh dẫn đến kết quả khác nhau trong việc quản lý hoạt động công chứng ở địa phương. Cụ thể, cùng vấn đề thành lập tổ chức hành nghề công chứng, có địa phương thực hiện việc kiểm soát khá chặt chẽ về số lượng, sự phân bố các VPCC, xây dựng các tiêu chí xét duyệt thành lập VPCC bài bản. Tuy nhiên, nhiều địa phương khác lại có xu hướng cho phép thành lập các VPCC tự do giống như với các doanh nghiệp thông thường khác, để VPCC tự do cạnh tranh và giao phó cho thị trường định đoạt, điều tiết việc tồn tại hay chấm dứt hoạt động của VPCC...
