Hủy di chúc gây tranh cãi

Năm 1994, mẹ của bà L. và bà Nh. làm di chúc để lại một căn nhà cho bà Nh. sở hữu. Sau khi người mẹ mất, bà L. khởi kiện yêu cầu tòa hủy di chúc, cho rằng nó không hợp pháp vì chỉ có công chứng viên chứng nhận mà không có người làm chứng.

Mọi di chúc đều phải có người làm chứng?

Xử sơ thẩm hồi tháng 8-2007, TAND TP Đà Lạt (Lâm Đồng) đã bác yêu cầu của bà L., công nhận tính hợp pháp của bản di chúc. Tháng 3-2008, TAND tỉnh Lâm Đồng xử phúc thẩm cũng giữ nguyên án sơ thẩm.

Bà L. khiếu nại giám đốc thẩm. Tháng 10-2008, Tòa Dân sự TAND Tối cao có văn bản trả lời rằng hai cấp tòa sơ, phúc thẩm đã xét xử có căn cứ, đúng luật. Bởi lẽ Điều 14 Pháp lệnh Thừa kế quy định trong trường hợp người lập di chúc không đọc được, không ký hoặc điểm chỉ được thì mới phải nhờ người làm chứng xác nhận. Cạnh đó, Điều 661 BLDS năm 1995 và Điều 658 BLDS năm 2005 cũng quy định chỉ khi người lập di chúc không đọc, không nghe, không ký tên, không điểm chỉ được thì mới cần người làm chứng. Trong vụ này, mẹ của hai bên đương sự đã nghe đọc lại di chúc và điểm chỉ trước sự chứng kiến của công chứng viên nên bản di chúc hợp pháp.

Sau công văn trả lời khiếu nại khá rõ này của Tòa Dân sự TAND Tối cao, Chi cục Thi hành án dân sự TP Đà Lạt lên kế hoạch thi hành án. Bất ngờ khi chỉ còn sáu ngày nữa là hết thời hạn kháng nghị giám đốc thẩm, một vị phó chánh án TAND Tối cao đã ký quyết định kháng nghị theo hướng hủy cả hai bản án, trả hồ sơ cho cấp sơ thẩm xét xử lại từ đầu. Theo kháng nghị, tờ di chúc trên không có người làm chứng nên không hợp pháp.

Đến nay vụ việc vẫn đang gây tranh cãi. Luồng quan điểm thứ nhất cho rằng trong mọi trường hợp, bản di chúc phải có người làm chứng thì mới hợp pháp. Luồng quan điểm thứ hai phổ biến hơn thì đồng tình với cách hiểu của hai cấp tòa sơ, phúc thẩm và Tòa Dân sự TAND Tối cao là chỉ trong trường hợp người lập di chúc không đọc được, không ký hoặc điểm chỉ được thì mới cần có người làm chứng.

Những lập luận thiếu thuyết phục

Ông NTS có hai đời vợ với tổng cộng sáu người con (bốn với vợ trước, hai với vợ sau). Từ khi ông sống với bà Đ. - người vợ sau năm 1979, họ tạo lập được hai căn nhà cùng một số tài sản khác. Năm 2005, họ cùng lập di chúc (được UBND phường chứng thực) với nội dung để lại toàn bộ hai căn nhà… cho hai con chung của họ. Năm 2006, ông S. mất. Bà Đ. cùng hai con lập văn bản khác thỏa thuận phân chia phần di sản mà ông để lại.

Bốn năm sau, một người con vợ trước của ông S. khởi kiện yêu cầu TAND TP.HCM công nhận bốn anh chị em mình là đồng thừa kế hàng thứ nhất đối với phần di sản ông S. để lại. Nguyên đơn cũng yêu cầu tòa hủy văn bản thỏa thuận chia di sản giữa bà Đ. và hai con của bà, hủy quyền thừa kế của họ và phân chia phần di sản của ông S.

Xử sơ thẩm hồi tháng 6-2011, TAND TP.HCM chấp nhận hủy bỏ văn bản thỏa thuận chia di sản thừa kế mà bà Đ. cùng hai con của bà lập nhưng không chấp nhận hủy bỏ quyền thừa kế của họ, không phân chia di sản do ông S. để lại.

Xử phúc thẩm mới đây, Tòa Phúc thẩm TAND Tối cao tại TP.HCM đã đưa ra các lập luận để cho rằng bản di chúc do ông S. và bà Đ. lập là không hợp pháp: Di chúc có hai trang in rời thành hai tờ giấy nhưng người chứng thực chỉ ký tên ở tờ thứ hai. Mặt khác, cả ông S. lẫn bà Đ. đều biết chữ nhưng lại không tự đọc di chúc mà để cho người làm chứng đọc... Từ đó, tòa hủy di chúc và chia phần di sản của ông S. thành bảy phần cho bà Đ. và sáu người con.

Theo một thẩm phán Tòa Dân sự TAND TP.HCM, việc tòa phúc thẩm cho rằng di chúc không hợp pháp vì có hai trang in rời thành hai tờ giấy nhưng người chứng thực chỉ ký tên ở tờ thứ hai là thiếu thuyết phục. Bởi lẽ bản di chúc có đóng dấu giáp lai hai trang, trong khi Nghị định 75 ngày 8-12-2000 của Chính phủ (về công chứng, chứng thực) quy định việc chứng thực di chúc chỉ cần đóng dấu giáp lai và người chứng thực chỉ cần ký ở trang cuối.

Cạnh đó, tòa phúc thẩm bắt bẻ chuyện hai người lập di chúc đều biết chữ nhưng họ không tự đọc di chúc mà để cho người làm chứng đọc là vô lý. Bởi lẽ Nghị định 75 và các văn bản pháp luật khác không hề có quy định cấm người làm chứng đọc lại di chúc cho người lập di chúc nghe.

HOÀNG YẾN