Miền Tây trước nguy cơ mất mùa nước nổi

Ủy hội sông Mekong (MRC) vừa ra thông cáo cảnh báo nước sông Mekong đang vào đầu mùa lũ (từ tháng 6 đến tháng 7 năm nay) nhưng mức nước lại vô cùng thấp, xuống dưới cả mức tối thiểu trong lịch sử.

Trước thực trạng này, các nhà khoa học lo ngại nạn hạn hán và xâm nhập mặn vùng đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) gia tăng, việc sinh hoạt và sản xuất của người dân sẽ gặp nhiều khó khăn trong thời gian tới.

Do mưa ít và thủy điện trữ nước

Cụ thể, mực nước sông Mekong đoạn từ Chiang Saen (Bắc Thái Lan) đến Luang Prabang (Vientiane, Lào) và Neak Luong (Campuchia) đang ở dưới mức thấp kỷ lục của năm 1992. Ở Chiang Saen, mực nước sông hiện tại là 2,1 m, thấp hơn 3,02 m so với mức trung bình cùng kỳ trong suốt 57 năm qua (từ 1961 đến 2018). Theo trang tin của Đài truyền hình Thai PBS, mực nước Mekong ở vùng Tam giác vàng (nằm giữa biên giới ba nước Lào, Thái Lan, Myanmar) ngày 19-7 đang ở mức thấp nhất so với mức thấp kỷ lục năm 1973.

Nguyên nhân mực nước sông Mekong xuống thấp kỷ lục là do lượng mưa ít từ đầu năm đến nay và hiện nay tình trạng El Nino sẽ còn kéo dài đến 1-2 tháng nữa nên lượng mưa sẽ còn thấp.

Còn về ảnh hưởng của thủy điện đối với mực nước sông Mekong, theo ThS Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia nghiên cứu độc lập về biến đổi khí hậu (BĐKH) và sông Mekong, hiện nay đang trong năm khô hạn, do đó các đập thủy điện đang trữ nước làm cho tình hình này tồi tệ thêm.

PGS-TS Lê Anh Tuấn, Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu BĐKH (ĐH Cần Thơ), cũng cho rằng nguyên nhân khiến cho mực nước phía thượng nguồn sông Mekong xuống thấp, biển Hồ ở Camphuchia trơ đáy là do năm nay hiện tượng El Nino đã quay trở lại nên ít mưa. “Thứ hai, do thiếu nước, các đập thủy điện giữ nước lại, còn đối với đập Sarabury bên Lào tiến hành đóng các cửa van để tích nước, gây ra tình trạng nguồn nước phía hạ nguồn sông Mekong sụt giảm…” - ông Tuấn nói.

Sông Mekong ở Chiang Saen (Bắc Thái Lan) có đoạn trơ cả đáy. Ảnh: Bangkok Post

Hạn, mặn gay gắt

Trước tình hình nước sông Mekong đang ở mức thấp nhất trong lịch sử, theo các nhà khoa học, năm nay khả năng vùng ĐBSCL mùa nước nổi sẽ không về. Tình hình này dẫn đến hệ quả là sản xuất nông nghiệp, thả nuôi thủy sản (như nuôi tôm càng xanh mùa lũ ở vùng An Giang, Đồng Tháp) sẽ gặp nhiều khó khăn.

ThS Nguyễn Hữu Thiện cho biết sang khoảng tháng 3-2020, tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn sẽ rất gay gắt. Mặn sẽ vào sâu đất liền, có thể ảnh hưởng đến cả nguồn nước sinh hoạt ở những nơi trước đây chưa từng bị ảnh hưởng.

Về giải pháp chống hạn hán và xâm nhập mặn để ổn định đời sống và sản xuất của người dân, ThS Thiện khuyến nghị: “Đối với những năm khô hạn cực đoan, xâm nhập mặn sâu thì không có cách nào tốt hơn là cảnh báo sớm và “né” mặn để tránh thiệt hại, không nên đương đầu”.

Giải thích thêm điều này, ThS Thiện nói dù có công trình cống đập ngăn mặn thì cũng không có tác dụng ngăn mặn vì bên trong không đủ nước thì ngăn mặn vô ích. Đó là vì những vùng mặn ở ĐBSCL như ở bán đảo Cà Mau, mặn là từ trong đất ra. “Riêng đối với nước sinh hoạt thì ngành chức năng cần thông báo sớm cho người dân để chuẩn bị trữ nước cho sinh hoạt bằng các dụng cụ trong gia đình và các ao, mương gia đình hoặc cộng đồng” - ThS Thiện khuyến cáo.

PGS-TS Lê Anh Tuấn cho rằng với diễn biến này của mực nước, dự báo ĐBSCL sẽ chịu nhiều ảnh hưởng trong thời gian tới. Do vậy, trên cơ sở khoa học để ứng phó với tình trạng này, ông Tuấn khuyến cáo các tỉnh, thành, người dân cần giảm diện tích đất trồng lúa vì loại cây này phải sử dụng nhiều nước, chuyển đổi sang trồng cây khác ít dùng nước hơn. Bên cạnh đó, đây đang là thời điểm của mùa mưa, người dân cần thực hiện các biện pháp tích trữ nước phục vụ sinh hoạt, sản xuất. Ngoài ra, khi nguồn nước từ thượng nguồn đổ về ít, mặn sẽ tấn công, người dân cần thích nghi, tận dụng nguồn nước mặn để nuôi trồng thủy sản.