Làm giàu bất chính sẽ bị tội

Tháng 12-2011, Việt Nam đã gia nhập Công ước quốc tế TOC (chống tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia) cùng với 147 quốc gia, tổ chức khác. Cùng với công ước này, chúng ta cũng đã tham gia ba nghị định thư về chống buôn bán người, chống đưa người di cư trái phép và chống sản xuất, buôn bán vũ khí trái phép.

Luật hóa để trị “xã hội đen”?

Tại một hội thảo góp ý sửa đổi BLHS mới đây, TS Trần Văn Dũng (Vụ Pháp luật Hình sự-Hành chính, Bộ Tư pháp) nhận xét: BLHS hiện hành đã hình sự hóa khá nhiều nội dung Công ước TOC yêu cầu nhưng vẫn còn chưa đầy đủ.

Cụ thể, BLHS không quy định chế định tổ chức tội phạm, chỉ có quy định về đồng phạm và chưa đáp ứng được yêu cầu của Công ước TOC. Lý do là còn có ý kiến cho rằng ở xã hội ta chưa tồn tại hình thức tổ chức tội phạm theo kiểu “xã hội đen” nên chưa cần quy định, chỉ cần dùng chế định đồng phạm là có thể giải quyết được tình trạng tội phạm có tổ chức. Tuy nhiên, theo ông Dũng, đây là lý luận thiếu thực tế, chưa khách quan nên cần bổ sung vào luật.

Cạnh đó, Điều 6 Công ước TOC yêu cầu các nước thành viên tham gia phải xem hành vi chiếm giữ tài sản mà tại thời điểm chiếm giữ biết rõ là tài sản do phạm tội mà có là hành vi rửa tiền và phải hình sự hóa. Trong khi đó, Điều 251 BLHS (tội rửa tiền) không bao hàm hành vi này mà lại quy định có thể xử lý ở một tội khác với một số dấu hiệu bổ sung như tội chứa chấp hoặc tiêu thụ tài sản do người khác phạm tội mà có.

Người dân đang theo dõi một phiên xử tham nhũng có liên quan đến công ty nước ngoài tại TAND TP.HCM. Ảnh: HTD

Cũng theo TS Dũng, việc hình sự hóa các hành vi tham nhũng trong BLHS cũng chưa bao hàm hết các yêu cầu của Công ước TOC. Theo Điều 8 Công ước TOC, khái niệm “của hối lộ” bao gồm cả mối lợi không chính đáng (gồm cả lợi ích vật chất và phi vật chất) trong khi BLHS chỉ xác định là tiền, tài sản hoặc lợi ích vật chất khác. Mặt khác, BLHS chưa hình sự hóa hành vi làm giàu bất chính để thu hồi triệt để tài sản tham nhũng.

Liên quan đến các tội cản trở công lý, TS Dũng đánh giá hầu hết các nội dung Công ước TOC yêu cầu thì BLHS đã quy định nhưng vẫn còn có hai điểm khác biệt: BLHS quy định dấu hiệu định tội là phải gây hậu quả nghiêm trọng, đồng thời người ép buộc nhân viên tư pháp làm trái pháp luật phải là người có chức vụ, quyền hạn. Trong khi đó, theo Công ước TOC, bất cứ ai ép buộc nhân viên tư pháp làm trái pháp luật thì đều phạm tội mà không cần phải gây ra hậu quả nghiêm trọng. Do đó, TS Dũng cho rằng phải nghiên cứu sửa đổi BLHS để bổ sung hai điểm trên.

Hối lộ công chức nước ngoài cũng phạm tội?

Công ước của Liên Hiệp Quốc về phòng, chống tham nhũng mà Việt Nam là thành viên yêu cầu các nước tham gia phải hình sự hóa 11 hành vi, trong khi đó BLHS mới chỉ quy định được một số. Chẳng hạn, công ước này yêu cầu xử lý hành vi làm giàu bất hợp pháp (Điều 20), biển thủ tài sản trong khu vực tư (Điều 22), che giấu tài sản (Điều 24)…

Theo một thẩm phán TAND TP.HCM, BLHS chưa quy định hành vi hối lộ công chức nước ngoài hoặc công chức của tổ chức quốc tế công. Về mặt pháp lý thì họ là người nước ngoài nhưng có đặc điểm là có chức vụ, quyền hạn theo quy định của pháp luật Việt Nam. Do đó, khi có người đưa hối lộ cho họ nhằm mục đích như khi đưa cho công chức của Nhà nước thì cũng phải coi là tội phạm.

Ngoài ra, Công ước của Liên Hiệp Quốc về phòng, chống tham nhũng cũng yêu cầu các nước thành viên phải xử lý hành vi tham nhũng trong lĩnh vực tư. Trong các hội thảo, đã có nhiều ý kiến đề xuất nước ta nên thực hiện để phù hợp với xu hướng hội nhập (nhiều nước khác đã quy định, áp dụng). Bởi lẽ khi các mô hình kinh tế thuộc sở hữu tư nhân ngày càng đa dạng, ngày càng khẳng định vị thế thì ngày càng có nhiều người lợi dụng chức vụ, quyền hạn để chiếm đoạt tài sản như trong thiết chế kinh tế nhà nước.

Về xử lý trách nhiệm hình sự của pháp nhân, luật sư Trần Công Ly Tao (Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP.HCM) cho rằng phải nghiên cứu đưa vào BLHS. Thực tế cho thấy ngày càng có nhiều các doanh nghiệp, tổ chức vì lợi ích của mình mà thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội như xả thải trái phép gây ô nhiễm môi trường, nguồn nước. Khi bị phát hiện, doanh nghiệp, tổ chức chỉ bị phạt, vụ nào nghiêm trọng lắm thì phải hỗ trợ thiệt hại cho người dân bị thiệt hại, bị ảnh hưởng bởi ô nhiễm nên mức răn đe không cao.

THANH TÙNG