Vua Minh Mạng trị tội tham ô

Minh Mạng là vị vua từng cải cách hành chính nhằm củng cố quyền lực của chế độ phong kiến trung ương tập quyền.

Về xây dựng, vua Minh Mạng thực hiện cuộc đại trùng tu quy mô ở kinh thành và hoàng thành Huế. Nhiều cung điện, đền đài, miếu mạo được xây dựng mới. Một số cung điện cũ được mở rộng, chỉnh trang, bài trí nội thất.

Vua Minh Mạng

Trong những ông vua triều Nguyễn, Minh Mạng là người rất quan tâm tạo lập một nền cai trị kết hợp giữa lễ trị và pháp trị. Đối với Minh Mạng, mọi người từ hoàng thân quốc thích xuống đến thứ dân, binh lính đều bình đẳng trước pháp luật. Ông luôn thưởng phạt nghiêm minh. Người nào tham ô của công cho dù làm quan với chức vụ cao đều bị nhà vua xử lý rất nặng, có khi vượt khỏi khung quy định của pháp luật.

Minh Mạng trị tội rất nặng đốëi với những vụ án tham nhũng, đòi hối lộ và biển thủ công quỹ. Trong trường hợp này, Minh Mạng áp dụng nguyên tắc: “Sát nhất nhân, vạn nhân cụ” (Giết một người để muôn người sợ mà tránh).

Năm Minh Mạng thứ ba (1822), Quảng Trị gạo đắt. Triều đình cho phát 25.000 hộc bán cho dân. Người quản lý “Kho Kinh là Đặng Văn Khuê đong thóc để phát mỗi hộc kém vài cáp”. Vụ việc bị phát giác, vua Minh Mạng giao cho Bộ Hình tra xét. Án xong tâu lên, vua Minh Mạng liền sai chém Khuê. (Đại Nam thực lục, bản dịch của Viện Sử học).

Minh lâu ở lăng Minh Mạng

Vào tháng 5-1823, một quan lại làm việc tại phủ Nội vụ tên là Lý Hữu Diệm lấy trộm hơn một lạng vàng bị phát giác. Bộ Hình đưa ra xét xử vụ án. Điều 229 của hình luật triều Nguyễn có đoạn viết: “Kho của vua gọi là Nội phủ, nó ở trong cấm địa của hoàng thành. Hễ lấy trộm món gì ở đó dù nhiều hay ít đều bị tội chém đầu”.

Thay vì tuyên án chém đầu, bộ Hình  giảm xuống thành tội đi đày. Vụ án tâu lên, vua Minh Mạng không chấp nhận giảm án và dứt khoát hạ lệnh cho bộ Hình đưa can phạm ra chợ Đông Ba xử chém cho mọi người trông thấy.

Toàn văn đoạn sử ghi lại: “Thư lại Nội vụ phủ là Lý Hữu Diệm lấy trộm hơn một lạng vàng. Bộ Hình nghỉ xử tội chém, chuẩn làm tội đồ. Án tâu lên. Vua dụ rằng “Khoảng năm Gia Long, bọn Nguyễn Đăng Được thông đồng với thợ bạc là Nguyễn Khoa Nguyên đúc trộm ấn giả, để trộm đổi ấn ở kho, đều xử chém ngay. Nay Hữu Diệm cân vàng mà còn dám công nhiên lấy trộm, huống chi của kho thì sao? Thế là trong mắt hắn đã không có pháp luật. Chi bằng theo đúng tội danh mà định tội để răn người khác. Lý Hữu Diệm phải giải ngay đến chợ Đông chém đầu cho mọi người biết. Hồ Hữu Thẩm phải truyền cho bọn viên lại Nội vụ phủ cùng đến xem, hoặc giả mắt thấy lòng sợ mà tự khuyên răn nhau để khỏi mắc tội, há chẳng là một phương thuốc hay cho mọi ngươi sao?” (Đại Nam thực lục).

Năm Minh Mạng thứ bảy (1826), Trần Công Trung làm việc ở kho phủ Nội vụ đòi ăn tiền làm khó dễ. Chuyện bị phát giác, giao cho bộ Hình tra xét. Án xong tâu lên, vua Minh Mạng tuyên dụ: “Vụ án Đặng Văn Khuê năm Minh Mạng thứ ba (1822) đã theo luật nghiêm trị, thế mà bọn Trung còn dám công nhiên làm bậy, không kiêng sợ gì. Tuy tang vật không quá 10 lạng, nhưng luật quý ở chỗ làm cho lòng người sợ hãi, nếu nhu nhơ để sống một mạng thì e sau này những kẻ khinh nhờn pháp luật sẽ nhiều ra, không thể giết hết được. Bèn sai chém Trung ở chợ Đông” (Đại Nam thực lục).

Một góc kinh thành Huế

Năm 1834, tuần phủ Trịnh Đường tham ô tới 1.000 quan tiền bị phát giác. Trước kia khi quân Xiêm (Thái Lan) tiến sát Hà Tiên, tuần phủ Hà Tiên Trịnh Đường đã lấy 1.000 quan tiền công trong kho đem xuống thuyền chạy trốn. Án sát Đặng Văn Nguyên trông thấy. Sau khi thu phục Hà Tiên, Trịnh Đường lại tâu tiền ở kho bị giặc lấy mất.

Đến khi tham tán Hồ Văn Khuê phát giác, chỉ đích danh tham tặc và tâu lên. Vua Minh Mạng rất tức giận, tuyên dụ: “Trịnh Đường trước đây có lỗi đã được gạt bỏ vết xấu mà lại dung. Để Hà Tiên thất thủ, tội đã khó tha thứ, lại còn dám nhân lúc ấy, lấy cắp tiền công đến 1.000 quan vội bỏ thành trì đất đai mà chạy! Bản tâm của y chính là nhằm lợi dụng lúc có giặc cướp để làm việc gian tham đó, thực đáng ghét. Nay lập tức cách chức, cho xích lại, giao tiếp biện là Trần Chấn xét rõ, tâu lên” (Đại Nam thực lục). Sau khi thành án, Trịnh Đường bị xử tội giảo quyết (thắt cổ cho chết ngay).

Tệ nạn tham ô của công đã bị vua Minh Mạng trừng trị rất nghiêm khắc, cho dù giá trị kinh tế của tài sản ấy không lớn. Vấn đề đặt ra ở đây là lương tâm, kỷ cương, phép nước. Xét trên bình diện của pháp luật, sự quan tâm của vua Minh Mạng với vấn nạn này là toàn diện và sâu sắc. Minh Mạng dựa vào hệ thống pháp luật để xử lý, có khi rất nghiêm khắc, có khi vượt khỏi khung quy định của pháp luật nhằm giữ kỷ cương. Dù sao, những đoạn sử trên cũng đáng cho mọi người suy ngẫm. Cái đó được gọi là bài học lịch sử!

TƯỞNG VĂN

(Nguyệt san Pháp Luật TP.HCM tháng 7-2009)