Quốc gia dùng giấy làm tiền thối

Vào một buổi chiều gần đây, cô Rutendo Manyowa đến một cửa hàng thức ăn nhanh nổi tiếng ở thủ đô của Zimbabwe để mua gà rán, khoai tây chiên và nước ngọt. Hóa đơn của cô Manyowa là 3,5 USD, cô đưa cho nhân viên thu ngân 5 USD. Tuy nhiên, thay vì nhận lại 1,5 USD tiền thối, nhân viên thu ngân đưa cho bà Manyowa ba tờ giấy, trong đó có ghi tên nhà hàng và số tiền bà có thể dùng để mua bữa ăn tiếp theo.

Theo tờ The Wall Street Journal, Zimbabwe - quốc gia từng phát hành tờ tiền trị giá 100.000 tỉ dollar Zimbabwe (ZWD) - đang đối mặt với một giai đoạn rối loạn tiền tệ mới.

Vì thiếu tiền có mệnh giá nhỏ, các doanh nghiệp nước này đã bắt đầu phát hành “tiền” của riêng họ, chính là những mẩu giấy. Khách hàng có thể dùng mẫu giấy này để thanh toán cho những lần mua hàng tiếp theo. Một số cửa hàng còn nghĩ ra những loại “tiền thối” độc đáo hơn: hộp nước trái cây, bút hoặc lát phô mai.

Chuyện gì đã xảy ra?

Khủng hoảng tiền tệ ở Zimbabwe đã bắt đầu vào khoảng 2 thập niên trước.

Vào những năm 2000, chính phủ của cựu Tổng thống Robert Mugabe cho in thêm tiền để cố gắng bù đắp sự sụt giảm trong sản xuất nông nghiệp, sau đợt phân chia lại đất đai gây nhiều tranh cãi. Sau khi lạm phát hàng tháng lên đến đỉnh điểm, đạt 79,6 tỉ %, năm 2009, chính phủ Zimbabwe đã bãi bỏ đồng ZWD và bắt đầu sử dụng USD để thay thế.

Sự chuyển đổi này đã mang lại ổn định tiền tệ trong vài năm cho Zimbabwe. Tuy nhiên, Ngân hàng Dự trữ Zimbabwe sau đó không còn khả năng đáp ứng nhu cầu USD của người dân.

Vào đầu năm 2019, khi người dân không thể rút tiền mặt từ số tiền gửi trong ngân hàng Zimbabwe, ngân hàng trung ương nước này đã cho sử dụng lại đồng ZWD. Theo đó, các khoản tiết kiệm bằng đồng USD mà người dân gửi vào ngân hàng cũng chuyển thành đồng ZWD.

Ngày nay, 1 USD đội được hơn 300 ZWD. Lạm phát ở Zimbabwe lên tới 230% trong tháng 1. Hầu hết doanh nghiệp ở Zimbabwe bắt đầu yêu cầu người mua thanh toán bằng USD, dù đồng ZWD vẫn là đơn vị tiền tệ chính thức của nước này.

Đây là lúc vấn đề về tiền lẻ xuất hiện. Các ngân hàng thương mại và ngân hàng trung ương của Zimbabwe nhập khẩu các đồng USD mệnh giá nhỏ để sử dụng trong nước.

Tuy nhiên, trọng lượng nặng và giá trị thấp của những đồng USD này khiến việc nhập khẩu, vốn tiêu tốn nhiều chi phí, lại không mang lại hiệu quả kinh tế cao. Tờ 1 USD - tờ tiền được sử dụng rộng rãi nhất ở Zimbabwe trước đại dịch - cũng thường xuyên khan hiếm.

Muôn cách thối tiền

Bà Adelaide Moyo - một nhà báo ở Zimbabwe - cho biết bà đã nhiều lần tìm thấy những tờ phiếu mua hàng dính vào quần áo khi bà lấy đồ ra khỏi máy giặt. Khác với các tờ tiền - thường được làm từ sợi bông hoặc nhựa - các mảnh giấy này không thể chịu được vòng quay của máy giặt.

Để tránh những mất mát tương tự, bà Moyo cho biết bà đã chấp nhận những món hàng thối lại, thay vì nhận lại một tờ giấy. Những giao dịch như vậy thường không mang lại giá trị xứng đáng, do một lát phô mai vốn chỉ có giá 0,5 USD lại dùng thối lại thay cho tờ 1 USD.

Theo The Wall Street Jounal, việc thiếu tiền lẻ cũng gây khó khăn cho các doanh nghiệp. Ngoài việc thối lại hàng hóa hay phiếu mua hàng, nhiều cửa hàng đã phải phát hành các ứng dụng để trả tiền lẻ cho khách qua điện thoại.

Các cửa hàng nhỏ hơn thì có một cuốn sổ ghi tên những khách hàng họ nợ tiền thối. Một số khách hàng sợ rằng chủ cửa hàng sẽ không nhớ nên đã quay phim lại những lần cửa hàng thiếu tiền mình.

Ở một góc của thủ đô Harare, ông Allen Mutonga - chủ cửa tiệm cắt tóc - thậm chí còn tạo nên “liên minh tiền tệ” với cửa hàng tạp hóa bên cạnh. Mỗi khi khách hàng của ông Mutonga không có tiền lẻ để trả tiền cắt tóc, ông nói họ qua cửa hàng bên cạnh mua đồ để nhận lại phiếu mua hàng và đưa lại cho ông.