Chụp cắt lớp điện toán (CT scan) là thành tựu quan trọng trong chẩn đoán, đánh giá, hướng dẫn và theo dõi diễn tiến bệnh. Tuy nhiên hiện nay CT scan đang được quảng bá như là một phượng tiện tầm soát các bệnh lý khác nhau trên người khỏe mạnh nhằm phát hiện bệnh sớm hơn, tăng khả năng trị hết bệnh.
Cơ quan quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA), nơi chịu trách nhiệm về tính an toàn và hiệu quả của các thiết bị y tế tại Mỹ trong đó có CT scan, cho biết hiện không có chứng cứ khoa học ủng hộ việc dùng CT scan toàn thân nhằm phát hiện bệnh cho người bình thường khỏe mạnh.
FDA cũng nêu rõ họ nghiêm cấm các nhà sản xuất thiết bị CT scan quảng cáo cho việc dùng CT scan toàn thân tầm soát bệnh nhưng không thể tác động đến các bác sĩ lâm sàng. Đây là cơ hội cho sự bùng phát của các “dịch vụ sức khỏe cao cấp”, trong đó có Việt Nam.
Chụp cắt lớp điện toán (CT scan) là thành tựu quan trọng trong chẩn đoán, đánh giá, hướng dẫn và theo dõi diễn tiến bệnh. Ảnh: Internet
Các câu hỏi còn bỏ ngỏ trong CT scan toàn thân tầm soát bệnh:
- Liệu CT scan toàn thân có giúp xác định rõ người khỏe mạnh và người mắc bệnh?
- Liệu các “dấu hiệu bất thường” có dẫn đến các xét nghiệm tốn kém hoặc điều trị mà tự bản thân các dấu hiệu đó không gây tác hại đáng kể đến bệnh nhân. Chẳng hạn các nốt xơ tại phổi có thể theo bệnh nhân suốt đời mà không gây bất kỳ nguy hại nào, tuy nhiên khi “bị” phát hiện có thể kéo theo một số xét nghiệm như sinh thiết, và các biến chứng do xét nghiệm gây ra như chảy máu, tràn dịch, tràn khí …
- Một kết quả CT scan “bình thường” có đảm bảo là cơ thể khỏe mạnh? Hay chỉ làm người dân an tâm ảo mà quên các xét nghiệm cơ bản khác như phết tế bào trong tầm soát ung thư cổ tử cung.
Nhiều người cứ nghĩ việc kiểm tra toàn thân sẽ giúp họ ăn ngon ngủ yên, nó giống một liều thuốc an thần. Tuy nhiên giống như tất cả các xét nghiệm khác, CT scan cũng có nhiều điểm yếu: Dương tính giả (không bệnh thành có bệnh; âm tính giả (có bệnh mà không phát hiện được), điều này luôn tồn tại ở tất cả các loại xét nghiệm do hạn chế cố hữu của kỹ thuật (chẳng hạn CT scan không có ưu thế trên mô mềm do đó không ai dùng CT scan để tầm soát ung thư vú… Thêm nữa, CT scan phát ra nhiều bức xạ đối với người chụp và tự nó đã là một nguy cơ gây ung thư mặc dù không cao. Do đó người chụp sẽ phải đối phó với các rủi ro nêu trên mà lợi ích thì không rõ.
Các điểm cần lưu ý về CT scan toàn thân tầm soát bệnh:
- CT scan toàn thân chưa được chấp thuận là phương tiện tầm soát bệnh.
- Các hiệp hội y khoa chưa ủng hộ dùng CT scan toàn thân cho người bình thường khỏe mạnh.
- Tầm soát nên hướng vào nhóm đối tượng và vị trí cụ thể, chẳng hạn tầm soát ung thư phổi chỉ dành cho những người lớn tuổi, hút thuốc lá nhiều năm.
- Bức xạ từ CT scan có thể gây tăng nguy cơ mắc ung thư sau này dù tỷ lệ rất thấp.
Tầm soát ung thư không chỉ là một, hai hoặc nhiều xét nghiệm theo thời vụ mà là một hệ thống theo dõi, xử trí trong nhiều năm. Việc thực hiện xét nghiệm mang tính cầu may, hú họa chỉ gây thêm tốn kém và hậu quả.
