Giữa tháng 2, TP Avdiivka (tỉnh Donetsk) - nơi lực lượng Ukraine dốc sức bảo vệ từ khi Nga phát động chiến dịch quân sự đặc biệt - đã chính thức nằm dưới quyền kiểm soát của quân Nga, đánh dấu một trong những thất bại đau đớn nhất của Kiev trong thời gian qua.
Hãng tin AP đã phỏng vấn một số binh sĩ Ukraine hoạt động ở TP này để tìm hiểu nguyên nhân và quá trình Ukraine rút quân khỏi Avdiivka.
Một chiến dịch phòng thủ lâu dài và mệt mỏi, thiếu đạn dược, chỉ huy mất tích và lực lượng áp đảo của Nga được cho là những nguyên nhân chính dẫn đến thất bại của Ukraine tại Avdiivka.
Những ngày đầu…
Một binh sĩ Ukraine có tên Olah (không tiết lộ họ tên) thuộc Lữ đoàn 47 đến Avdiivka vào tháng 10-2023 kể lại rằng chiến dịch ở Avdiivka của Nga có sự chuyển biến rõ ràng trong từng giai đoạn.
Những ngày đầu, Nga cử những binh sĩ không được huấn luyện chuyên nghiệp, mặc quân phục mới toanh và hành quân theo hàng. Những binh sĩ này dễ dàng trở thành mục tiêu của quân đội Ukraine dù nguồn đạn dược của Kiev không quá nhiều.
Ông Olah nói rằng rất dễ để bắt những binh sĩ trên làm tù binh, nhiều người trong số họ chỉ mới phục vụ trong quân đội được hơn một tháng.
“Họ không biết mình sẽ đi đâu và khi được hỏi nhiệm vụ của họ là gì, họ thường trả lời rằng họ phải trú ẩn dưới tầng hầm và chờ nhóm binh sĩ khác đến thay” - ông Olah nói.
Nhưng đến cuối tháng 11-2023, sau một cuộc tấn công lớn của Nga, Ukraine nhận ra có điều gì đó đã thay đổi. Trong trận đánh này, Nga triển khai một bầu trời bom lượn - loại vũ khí khổng lồ có từ thời Liên Xô nhưng được trang bị thêm hệ thống định vị mục tiêu, có khả năng xóa sạch mọi thứ xung quanh chúng - và rất nhiều máy bay không người lái (UAV) mang theo chất nổ có thể xâm nhập vào các tòa nhà và săn lùng lực lượng Ukraine.
Ukraine khi đó đã đáp trả bằng mọi loại đạn còn sót lại trong kho của mình bất kể kích cỡ. Ông Olah cho biết với mỗi quả đạn mà Ukraine bắn ra, Nga dùng 8-9 quả đạn để đáp trả.
“Khi bạn có các loại đạn pháo khác nhau với các quỹ đạo bay khác nhau và bạn phải tính toán nơi chúng sẽ bay và nơi chúng sẽ đáp. Thật sự rất hỗn loạn” - ông Oleh chia sẻ.
Lúc này, ý tưởng rút lui đã nảy mầm trong số những binh sĩ Ukraine vì không có quân tiếp viện, không còn đạn dược và không có thay đổi nào trong mệnh lệnh mà họ nhận được từ chỉ huy, theo AP.
Phòng thủ ở nhà máy than cốc
Sau các cuộc tấn công dữ dội và liên tục của Nga, hàng trăm binh sĩ Ukraine đã rút về nhà máy than cốc Avdiivka, nơi 3 mặt là cánh đồng và một mặt giáp với khu nhà dân kiểu nông thôn, rất thích hợp để phòng thủ.
Năm 2024 bắt đầu mang theo mối đe dọa đến khu nhà máy than cốc Avdiivka khi hàng chục quả bom lượn xuất hiện ở đây mỗi ngày. Ông Olah kể rằng ông đã đếm được 74 cuộc không kích của Nga chỉ trong một ca trực của ông.
Ông Oleksander - một đại đội trưởng thuộc Lữ đoàn Tổng thống (Presidential Brigade, một đơn vị quân sự đặc biệt của Ukraine, chuyên phụ trách bảo vệ tổng thống Ukraine) từng hoạt động bên trong nhà máy than cốc nói rằng ảnh hưởng tâm lý từ các đợt không kích này lên binh sĩ Ukraine là rất khủng khiếp.
“Mọi người đều quen với pháo binh, nhưng bom lượn trên không là một thứ mới và chúng tôi chưa quen với chúng. Sức công phá của chúng lớn hơn gấp nhiều lần và ảnh hưởng tâm lý cũng lớn hơn” - ông Oleksander nói.
Thông thường, trong các trận chiến, các lữ đoàn sẽ có thời gian luân chuyển lực lượng, cho phép các lữ đoàn đã chiến đấu lâu dài ở một địa điểm có thời gian nghỉ ngơi và tiếp tế. Tuy nhiên, điều này không xảy ra ở Avdiivka, các binh sĩ nói với AP.
Cụ thể, Lữ đoàn 110 đã chiến đấu ở Avdiivka từ tháng 3-2022, Tiểu đoàn 2 của Lữ đoàn Tổng thống đến đó từ tháng 3-2023 và Lữ đoàn 47 đến vào giữa tháng 10-2023.
Tình cảnh này khiến một số binh sĩ Ukraine cảm thấy bị đồng minh phương Tây bỏ rơi và bị chỉ huy cấp cao của họ phớt lờ.
Lúc này, lực lượng đặc biệt của Nga không biết từ đâu xuất hiện, nổ súng vào binh sĩ Ukraine rồi lại biến mất. Theo lời kể của binh sĩ Viktor Biliak thuộc Lữ đoàn 110 của Ukraine, ở sườn phía nam của Avdiivka, quân Nga có thể chui ra từ một cái cống phía sau phòng tuyến của Ukraine, bắt cóc một chỉ huy của Ukraine, rồi rút về phòng tuyến.
Tình trạng này cũng xuất hiện tại nhà máy than cốc Avdiivka khiến binh sĩ Ukraine phải luôn đề phòng những bất ngờ xuất hiện từ mạng lưới đường hầm cũng như từ vô số cuộc tấn công trực diện.
Bên cạnh đó, các binh sĩ kể với AP rằng Nga có nguồn cung cấp nhân lực và đạn dược dường như vô tận. Giữa các cuộc không kích không ngừng nghỉ và sự tiến công của bộ binh Nga, lực lượng Ukraine ở Avdiivka nhận thấy các lựa chọn của họ ngày càng bị thu hẹp trước mỗi vị trí mà đối phương giành được.
“Các cuộc tấn công liên tục của họ khiến chúng tôi kiệt sức” - ông Olaeh nói, cho biết áp lực liên tục và việc thiếu sự giúp đỡ khiến một số binh sĩ Ukraine bàn đến việc rút lui.
Vụ mất tích bí ẩn
Vào tuần thứ hai của tháng 2 năm nay, Lữ đoàn xung kích số 3, lữ đoàn tác chiến trên bộ thiện chiến bậc nhất của Ukraine, được triển khai đến Avdiivka với nhiệm vụ tiến thẳng vào nhà máy than cốc trong bối cảnh Nga gần như hình thành một gọng kìm rộng xung quanh nhà máy.
Vào ngày 8-2, Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky sa thải tư lệnh quân đội Ukraine - Tướng Valerii Zaluzhnyi, đánh dấu cuộc cải tổ lớn nhất của quân đội kể từ khi chiến tranh bắt đầu.
Ngày hôm sau, bên ngoài Avdiivka, các sĩ quan với mục tiêu giành lại Avdiivka tập trung tại một trạm chỉ huy cách nhà máy than cốc vài km.
Theo các tài liệu mà AP có được, đã có một cuộc thảo luận sôi nổi, sau đó một chỉ huy cùng hai người binh sĩ Ukraine đã rời đi trên một chiếc ô tô.
Không rõ điều gì sau đó nhưng không lâu sau, người ta phát hiện một trong hai binh sĩ đã chết gần đó do bị bắn, binh sĩ còn lại cùng vị chỉ huy đến nay vẫn không rõ tung tích. Giới chức Ukraine không cho rằng vị chỉ huy trên đã mang theo thông tin mật hoặc khí tài quân sự gì khi biến mất.
Rời Avdiivka
Ngày 15-2, binh sĩ Biliak nhận được lệnh rút lui vào ban đêm và anh nằm trong nhóm thứ 4 của đợt rút quân. Nhóm thứ nhất bị phục kích gần như ngay lập tức khi vừa rút lui, nhóm thứ hai bị phục kích và quay trở lại. Nhóm thứ tư chia thành từng nhóm nhỏ để rời Avdiivka.
“Sẽ rất vui nếu điều đó [việc rút quân] xảy ra sớm hơn. Chúng tôi luôn sẵn sàng vứt bỏ mọi thứ và chạy trốn khỏi đó vì chúng tôi đã biết từ lâu rằng ngày tận thế sắp đến” - binh sĩ Biliak nói khi đang bị thương nhẹ do trúng mảnh đạn.
Nhiều người khác trong Lữ đoàn 110 không may mắn như Biliak. Một số người lọt vào hố bom do không thấy đường vì rút quân trong đêm, sau đó đã bị quân Nga bắt.
Một ngày sau, Lữ đoàn xung kích số 3 nhận được lệnh rút lui, dù có trật tự hơn Lữ đoàn 110 nhưng cũng trong tình thế vội vàng.
Đội trinh sát trên không của lữ đoàn này cất UAV vào ba lô, đập vỡ bất cứ thứ gì không thể mang theo để ngăn thiết bị rơi vào tay Nga và chen chúc trên các thiết giáp chở quân để rời đi, ông Lypen - một người điều khiển UAV của Lữ đoàn xung kích số 3 - kể lại.
5 giờ sáng 17-2, 1.000 binh sĩ Ukraine tại nhà máy sản xuất than cốc Avdiivka đã rời đi.
Trong ngày 17-2, Nga tuyên bố kiểm soát Avdiivka và nhà máy than cốc.
Quân đội Ukraine cho biết đại đa số binh sĩ rút khỏi Avdiivka đều thoát ra ngoài an toàn và tổn thất phía Nga còn lớn hơn nhiều.
Ngày 29-2, tân tư lệnh quân đội Ukraine - Đại tá Oleksandr Syrskyi ra tuyên bố cho biết việc kiểm tra quân đội ở khu vực Donetsk cho thấy một số chỉ huy “đã có những tính toán sai lầm nhất định trong việc nắm bắt tình hình và đánh giá kẻ thù, điều này ảnh hưởng trực tiếp đến sự ổn định của lực lượng phòng thủ ở một số hướng nhất định”.
Giờ đây, những người ủng hộ Ukraine lo lắng về tác động của việc mất Avdiivka với tương lai của Ukraine trong bối cảnh nước này có rất ít thời gian để lãng phí.
“Tôi cố gắng không cảm thấy tuyệt vọng. Chiến tranh vẫn còn ở đây. Chúng tôi cần phục hồi và tiếp tục tiến lên” - ông Andrii, một binh sĩ của Lữ đoàn 110 nói.
