Vô ý làm mất chứng cứ, xử lý sao?

Gần đây, nhiều người dân đã khiếu nại cơ quan chức năng làm mất tài liệu, chứng cứ mình đã nộp khiến vụ án rơi vào bế tắc. Vấn đề đặt ra: Theo quy định hiện hành, phải xử lý trách nhiệm của người vô ý làm mất chứng cứ như thế nào?

Mới đây, trong phiên xử một vụ tranh chấp tài sản thừa kế tại TAND huyện Buôn Đôn (Đắk Lắk), ông U. (bị đơn) đã đưa ra một chứng cứ mới là giấy cam đoan của hai người anh (nguyên đơn) đồng ý giao quyền sử dụng đất cho ông.

Bỗng dưng mất tài liệu

Cầm tờ giấy cam đoan trên tay, chủ tọa quay sang hỏi hai người anh của ông U. là có biết gì hay không. Hai người này một mực phủ nhận, khẳng định chữ ký trong giấy cam đoan không phải là của họ. Thấy vậy, ông U. đề nghị tòa hoãn xử để trưng cầu giám định chữ ký.

Chủ tọa đồng ý, giao tờ giấy cam đoan cho thư ký phiên tòa để làm thủ tục lập biên bản giao nhận chứng cứ. Nửa tiếng sau, ông U. quay lại gặp thư ký phiên tòa để lấy biên nhận thì thư ký lục tung hồ sơ vẫn không thấy tờ giấy cam đoan đâu...

Tương tự, vừa qua, ông C. cũng gửi đơn đến Pháp Luật TP.HCM khiếu nại về việc một giám định viên Phân viện Khoa học hình sự (Tổng cục Cảnh sát phía Nam) đã làm mất chứng cứ quan trọng trong vụ án mà ông là bị đơn.

Trước đó, ông C. bị người khác kiện ra TAND quận 12 (TP.HCM) yêu cầu phải trả 3 tỉ đồng và hơn 500 lượng vàng. Kèm theo đơn khởi kiện là giấy vay mượn có chữ ký của ông. Cho rằng chữ ký này không phải của mình, ông C. đề nghị tòa trưng cầu giám định. Tòa tiến hành thủ tục trưng cầu giám định tại Phân viện Khoa học hình sự. Sau đó, song song với việc trả kết quả giám định thì tổ chức này cũng gửi một văn bản sang tòa cho biết giám định viên đã vô tình làm thất lạc bản gốc giấy vay mượn.

Nghi ngờ giám định viên không khách quan, gây ảnh hưởng đến quyền lợi của mình, ông C. đã nộp đơn lên Cục Điều tra VKSND Tối cao đề nghị làm rõ.

Quy định chưa cụ thể

Chuyện cán bộ tố tụng, giám định viên… làm mất chứng cứ, tài liệu của đương sự đã không còn là chuyện hiếm. Tuy nhiên, cho đến nay, việc xử lý trách nhiệm của các cán bộ liên quan đều không rõ ràng, trừ các trường hợp cố tình phi tang, hủy hoại chứng cứ nhằm làm sai lệch hồ sơ vụ án. Hầu hết các trường hợp không chứng minh được lỗi cố ý, các cơ quan thường đóng cửa nhắc nhở rút kinh nghiệm, kỷ luật nội bộ mà rất hiếm khi thấy có chuyện xử lý hành chính hay hình sự.

Theo ThS Nguyễn Trương Tín (giảng viên ĐH Luật TP.HCM), thực tế này có nguyên nhân là do quy định hiện hành chưa rõ ràng.

Cụ thể, pháp luật hành chính chưa có quy định nào điều chỉnh hành vi này. Pháp luật hình sự có tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 285 BLHS) nhưng thực tế lại khó áp dụng. Bởi lẽ để xử lý hình sự thì phải chứng minh được hành vi phạm tội vô ý hay cố ý, mục đích, động cơ là gì, hậu quả xảy ra nghiêm trọng như thế nào, chứng cứ quan trọng tới đâu… Nếu những điều này còn chưa rõ mà nóng vội khởi tố thì có thể làm oan.

Cạnh đó, cán bộ và cơ quan chức năng cũng có thể bị khởi kiện đòi bồi thường thiệt hại theo Luật Trách nhiệm bồi thường của Nhà nước. Tuy nhiên, đến nay cũng chưa thấy có vụ nào người dân khởi kiện. Vì để yêu cầu bồi thường, ngoài việc phải có văn bản kết luận của cơ quan có thẩm quyền, đương sự còn phải tự chứng minh cho được rằng chứng cứ, tài liệu bị mất là bản gốc, rất quan trọng, quyết định thắng - thua, ảnh hưởng đến toàn bộ vụ án...

Xác định lỗi để xử lý?

Theo kiểm sát viên cao cấp Võ Văn Thêm (Viện Phúc thẩm III VKSND Tối cao), trước mắt, khi xử lý hành vi làm thất lạc chứng cứ, tài liệu vụ án, cần xác định rõ những điểm sau: Chứng cứ, tài liệu bị mất là bản gốc hay bản sao, làm mất do nguyên nhân khách quan hay chủ quan, do lỗi vô ý hay cố ý, hậu quả của việc làm mất ra sao, có ảnh hưởng đến toàn bộ vụ án hay không...

Ông Thêm cho rằng nếu cán bộ vô tình làm mất chứng cứ nhưng có thể khôi phục lại thì chỉ nên xử lý kỷ luật nội bộ. Còn nếu gây hậu quả nghiêm trọng như vì vậy mà vụ án phải đình chỉ, gây thiệt hại vật chất lớn thì có thể xử lý hình sự về tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng (Điều 285 BLHS). Nếu cố tình phi tang, hủy hoại chứng cứ thì có thể xử lý hình sự về tội làm sai lệch hồ sơ vụ án (Điều 300 BLHS) nếu thỏa mãn các dấu hiệu của tội này.

Về lâu dài, Thẩm phán Vũ Phi Long (Phó Chánh tòa Hình sự TAND TP.HCM), luật sư Trần Công Ly Tao (Phó Chủ nhiệm Đoàn Luật sư TP.HCM), luật sư Nguyễn Văn Tâm (Đoàn Luật sư TP.HCM) đều cho rằng pháp luật hành chính, dân sự, hình sự cần quy định cụ thể về hành vi vô ý làm thất lạc chứng cứ, tài liệu, hồ sơ vụ án cùng chế tài để dễ dàng vận dụng.

PHAN THƯƠNG