ANH PHÓ trả lời: Thưa ông Trần Văn Tư,
Theo tôi biết không phải chỉ ở quê hương Tiền Giang (khu vực chịu ảnh hưởng nước mặn), dân địa phương thờ Bà Thủy mà dường như ở nhiều nơi từ lâu đã có tục thờ cúng này. Cũng như việc thờ cúng các nữ thần khác (như thờ cúng Bà Chúa Xứ, chúa Tiên, chúa Ngọc, Cửu Thiên Huyền Nữ…), tục thờ Bà Thủy bắt nguồn từ tục lệ thờ Mẫu (thờ các bà mẹ tinh thần thiêng liêng của cộng đồng dân cư). Tục này là một sinh hoạt tín ngưỡng có lẽ du nhập từ Trung Quốc, pha trộn với ảnh hưởng thờ nữ thần của người Chăm (đồng bào Chăm thờ nữ thần Pô Na-ga). Từng bước, từng địa phương chịu ảnh hưởng đã có biến đổi ít nhiều cho phù hợp điều kiện kinh tế-xã hội khác nhau.
Miếu Bà Thủy ở Thị trấn Cái Đôi Vàm - tỉnh Cà Mau. Ảnh: sưu tầm
Đây là loại hình tín ngưỡng mang đậm tính chất “dân dã” ở các vùng sông nước. Vị nữ thần được gọi chung danh hiệu là… Bà Thủy. Ở những nơi cuộc sống làm ăn hoàn toàn gắn liền với biển thì bên cạnh việc thờ cá Ông (Nam Hải đại tướng quân), ngư dân còn thờ Bà Thủy; ở vùng sông nước Nam Bộ, trong tín ngưỡng dân gian Nam Bộ, bên cạnh việc thờ Rái cá (Lang Lại đại tướng quân) người dân địa phương cũng thờ Bà Thủy; ở vùng nước mặn quanh năm, người dân đào ao để thường xuyên giữ chứa nước ngọt dùng chung cho một vùng, cạnh bờ ao có miếu thờ Bà Thủy với lòng tín ngưỡng là nhờ Bà giữ cho nguồn nước chung mãi mãi trong sạch…
Nói chung, tục thờ thần nữ đã có ở nước ta từ lâu, phổ biến trong nhân dân, thể hiện tâm lý đề cao vai trò của người mẹ trong gia đình, xã hội người Việt. Bà Thủy là một trong hơn 70 vị nữ thần thuộc tín ngưỡng dân gian, góp phần đem lại cuộc sống bình yên, làm ăn thuận lợi, gia đình hạnh phúc cho cư dân địa phương, bên cạnh các vị thần phù hộ cộng đồng khác (như Thành hoàng Bổn cảnh thờ ở đình làng, thổ thần thờ ở miếu, thần tài thờ trong nhà, ông tà thờ ở gốc cây cổ thụ…). Theo câu “đất có Thổ Công, sông có Hà Bá” thì thấy đối với các vùng mà đời sống dân chúng phụ thuộc nhiều vào biển, sông nước thì ngoài việc thờ thần nam (Hà Bá) còn có vị thần nữ (Bà Thủy). Ở đâu có nước thì ở đó có thần nước cai quản.
Bà Thủy là một vị nữ thần, thiên thần (chứ không phải nhân thần), phúc thần (chứ không phải tà thần). Nhân dân các địa phương tổ chức lệ cúng hằng năm. Ở nơi thờ phụng, hình tượng Bà Thủy trùm khăn trắng. Bà là người sáng tạo ra sông suối mà trước hết là nguồn nước uống của con người. Nước để làm ruộng của nhà nông, đánh bắt cá của dân miền biển… Tôi cố tìm kiếm nhưng chưa đọc được tài liệu nào kể tiểu sử đầy đủ, rõ ràng hơn về bà.
Thân chào bạn.
(Nguyệt san Pháp Luật TP.HCM tháng 7-2010)
