Sáng 26-3, hội nghị đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách lần thứ 5 đã cho ý kiến về dự án Luật Thủ đô (sửa đổi).
Một trong những vấn đề lớn được đưa ra xin ý kiến đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách là cơ chế thử nghiệm có kiểm soát (Điều 25).
Doanh nghiệp thử nghiệm được miễn trách nhiệm pháp lý
Theo dự thảo Luật, thử nghiệm có kiểm soát là việc thử nghiệm công nghệ, sản phẩm, dịch vụ hoặc mô hình kinh doanh mới có tính đổi mới sáng tạo trong điều kiện thực tế với phạm vi được giới hạn dưới sự kiểm soát đặc biệt của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền…
Thời hạn thực hiện thử nghiệm có kiểm soát tối đa là ba năm và có thể được gia hạn một lần không quá ba năm.
Dự kiến, UBND TP Hà Nội được cho phép thử nghiệm có kiểm soát dưới hình thức cấp phép có thời hạn đối với các công nghệ, sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mà pháp luật chưa có quy định, chưa cho phép thực hiện hoặc cấp phép có thời hạn.
Đồng thời, được cho phép quyết định miễn trừ áp dụng một số quy định của pháp luật trong phạm vi giới hạn thử nghiệm đã có quy định nhưng không đủ cụ thể hoặc không còn phù hợp trong phạm vi giới hạn được xác định phù hợp với đánh giá về mức độ rủi ro và khả năng kiểm soát của UBND TP.
Cũng theo dự thảo luật, HĐND TP Hà Nội có quyền quyết định cho miễn trừ áp dụng một số quy định của luật, nghị quyết của Quốc hội, pháp lệnh, nghị quyết của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, nghị định của Chính phủ, quyết định của Thủ tướng, thông tư của bộ, cơ quan ngang bộ trong phạm vi giới hạn thử nghiệm phù hợp với yêu cầu, mục đích thử nghiệm.
Đặc biệt, dự thảo quy định tổ chức, doanh nghiệp thử nghiệm được miễn trách nhiệm pháp lý khi đã thực hiện đầy đủ nội dung quy định trong quy chế thử nghiệm có kiểm soát và hướng dẫn của cơ quan Nhà nước có thẩm quyền.
Quy định miễn trừ này không áp dụng với trường hợp trong quá trình thử nghiệm đã biết hoặc buộc phải biết về nguy cơ rủi ro nhưng không kịp thời thông tin, báo cáo cơ quan Nhà nước có thẩm quyền và không tiến hành các biện pháp phù hợp để ngăn ngừa, hạn chế mức độ thiệt hại có thể xảy ra.
Cần tiếp cận theo hướng thận trọng
Dù đánh giá cao quy định về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, đại biểu Phạm Trọng Nghĩa (đoàn Lạng Sơn) vẫn đề nghị cần tiếp cận theo hướng thận trọng, để bảo đảm kiểm soát tốt.
“Luật nên giới hạn cụ thể một số lĩnh vực được phép thử nghiệm có kiểm soát mà không nên giao UBND TP quyết định” - ông Nghĩa đề nghị và dẫn kinh nghiệm quốc tế cho thấy các lĩnh vực được áp dụng cơ chế thử nghiệm sẽ do thị trường quyết định, nhưng thường là tài chính - ngân hàng, giáo dục, y tế.
Ông Nghĩa còn băn khoăn khi dự thảo luật chủ yếu tập trung quy định "đầu vào" của cơ chế thử nghiệm mà chưa có quy định "đầu ra" như việc rút khỏi cơ chế thử nghiệm thế nào, hậu quả pháp lý khi kết thúc cơ chế thử nghiệm ra sao?... Do vậy, ông đề nghị xem xét bổ sung các quy định này trong dự thảo luật.
ĐB Trần Văn Khải - Ủy viên Thường trực Ủy ban Khoa học Công nghệ và Môi trường, nói dự thảo luật quy định về thử nghiệm có kiểm soát "không rõ giới hạn".
“Có những lĩnh vực áp dụng liên quan tới quyền lợi ích của công dân hay quyền con người, quyền bí mật đời tư ... thuộc phạm vi Hiến pháp quy định thì sẽ xử lý như thế nào?” - ông Khải đặt vấn đề và cho rằng quy định có chỗ còn mập mờ, dễ xung đột pháp luật trong những trường hợp cụ thể.
Với quyền của HĐND TP Hà Nội, ông Khải cho rằng cần quy định điều kiện cụ thể, lĩnh vực cụ thể được thực hiện. Việc này để tránh áp dụng tuỳ tiện hay tạo ra cách hiểu, cách áp dụng pháp luật thiếu thống nhất mà nhiều lĩnh vực chỉ do Quốc hội quyết định bằng một đạo luật.
Đại biểu Quốc hội đoàn Hà Nam góp ý cần sửa quy định Điều 25 phù hợp với yêu cầu và thực tế áp dụng ở Việt Nam theo hướng quy định cơ chế, phạm vi, điều kiện, giới hạn trong theo từng lĩnh vực phù hợp với điều kiện đặc thù.
“Không nên quy định chung để có thể áp dụng tràn lan dễ sơ hở” - ông Khải nói.
Đại biểu Trịnh Xuân An, Ủy viên Thường trực Ủy ban Quốc phòng và An ninh, nhận định phạm vi quy định như dự thảo luật còn tương đối rộng.
Theo ông An, có thể xây dựng danh mục thử nghiệm trong các lĩnh vực gắn trực tiếp với phát triển kinh tế - xã hội của Thủ đô và xu hướng chung, như tài chính, chuyển đổi số, AI…
Ông Trịnh Xuân An cũng cho rằng thử nghiệm thường gắn với rủi ro, mà gắn với rủi ro cần loại trừ một số trách nhiệm, do vậy cần rà soát quy định loại trừ một số trách nhiệm liên quan vấn đề này. “Phần cơ chế kiểm soát đang quy định quá chặt và có lẽ sẽ khiến ít doanh nghiệp, cá nhân nào dám thử nghiệm” - theo ông An.
Dự kiến, dự án Luật Thủ đô (sửa đổi) sẽ được trình Quốc hội xem xét thông qua tại kỳ họp 7, tháng 5 tới đây.
Về cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, Ủy ban Pháp luật của Quốc hội - cơ quan thẩm tra và chủ trì việc chỉnh lý dự thảo, đánh giá là phù hợp với yêu cầu tại Nghị quyết 52/2019 của Bộ Chính trị về một số chủ trương, chính sách chủ động tham gia cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư.
Do cơ chế thử nghiệm có kiểm soát là mô hình mới, chưa có thực tiễn kiểm nghiệm nên Ủy ban Thường vụ Quốc hội đề nghị các cơ quan tiếp tục nghiên cứu, lấy ý kiến các bộ, ngành để hoàn thiện.
Riêng về phạm vi các nội dung có thể được áp dụng cơ chế thử nghiệm có kiểm soát, ông Tùng cho biết có ý kiến đề nghị nên giới hạn cụ thể hơn. Ví dụ, chỉ gồm công nghệ mới thuộc một số lĩnh vực nhất định như quy định tại Nghị quyết 98/2023 của Quốc hội áp dụng với TP.HCM, bởi đây là một nội dung mới, cần có bước đi thận trọng.
