Sau khi mắc COVID-19, người bệnh có thể gặp các di chứng như mệt mỏi kéo dài, ho, khó thở, vấn đề về da, tiêu hóa,…việc tiếp tục hỗ trợ người bệnh trong sinh hoạt, ăn uống và tập luyện rất quan trọng cho quá trình phục hồi. Do đó, cần duy trì thói quen sinh hoạt, kết hợp chế độ dinh dưỡng và tập dưỡng sinh hợp lý.
Thói quen sinh hoạt
+ Người bệnh cần duy trì thời gian ngủ nghỉ hợp lý, hạn chế ngủ nhiều vào ban ngày. Nên vận động nhẹ như đi bộ chậm, tập thể dục nhẹ, đạp xe đạp rất chậm, tập dưỡng sinh… Vận động nhẹ giúp tiêu hao 200 Kcalo/ giờ.
+ Tiếp xúc với ánh nắng ít nhất 30 phút/ngày, có thể vào buổi sáng sớm hoặc nắng chiều, sẽ giúp cho nhịp sinh học của cơ thể được điều hòa.
+ Hạn chế nhìn vào màn hình điện thoại/thiết bị điện tử liên tục trong ngày.
+ Với người đã hoàn thành thời gian tự cách ly, khuyến khích tham gia các hoạt động cùng với người thân như chuẩn bị bữa ăn, dọn dẹp nhà cửa để sớm quay lại trạng thái sinh hoạt thường ngày.
+ Với người lớn tuổi, việc trò chuyện cùng người thân trong gia đình sẽ giúp giảm sự lo lắng, kích thích hoạt động não sau nhiễm bệnh. Khuyến khích người bệnh tham gia các hoạt động tinh thần như đọc sách/báo, bàn luận về tin tức trong ngày, cầu nguyện (theo tôn giáo và tín ngưỡng). Cần tìm đến các chuyên gia hỗ trợ tư vấn tâm lý nếu người bệnh có vấn đề lo lắng, đau buồn kéo dài do trải nghiệm bệnh vừa qua.
ThS BS. Ngô Thị Kim Oanh thăm khám cho người bệnh sau khi mắc COVID-19. Ảnh: NP
Chế độ dinh dưỡng
Ở giai đoạn bệnh, người bệnh có mức chuyển hóa cơ bản tăng 10% do có sốt, khó thở, vì vậy nhu cầu dinh dưỡng cần để bù đắp cho sự chuyển hóa đó cần được duy trì kể cả khi đã qua giai đoạn nhiễm cấp.
Nên chia bữa ăn thành 3-5 bữa mỗi ngày tùy theo sức ăn của người bệnh và kết hợp đa đa dạng thực phẩm trong khẩu phần ăn.
Đối với người có hội chứng chuyển hóa, lượng chất béo < 25%, cholesterol < 300mg/ ngày với người không có rối loạn lipid máu và ≤ 200mg/ ngày với người có rối loạn lipid máu.
Với người có rối loạn chuyển hóa đường, ưu tiên kết hợp với những nhóm thực phẩm có chỉ số đường huyết (GI) thấp như kiwi, gạo lứt, củ từ, đậu trái (đậu que, đậu đũa,…).
Người bệnh nên được cung cấp chất xơ từ 20 – 30 g/ ngày, rau quả từ 400 – 500 gram/ ngày. Hình thức chế biến nên hạn chế chiên xào nhiều dầu mỡ, nên kèm thêm các món súp xay, canh hầm (với xương, các loại đậu, hạt sen, đại táo, câu kỷ tử,…) để giúp tiêu hóa tốt hơn.
Trong các nguyên tố vi lượng, kẽm đặc biệt cần bổ sung ở nhóm bệnh nhân có triệu chứng như mệt mỏi, kém tập trung, buồn ngủ, tiêu hóa kém dễ bị tiêu lỏng. Với dạng viên uống, có thể bổ sung từ 30 – 100mg kẽm nguyên tố/ngày kéo dài từ 2 – 3 tháng tùy tình trạng cơ thể. Kẽm còn có trong các loại thức ăn như hàu, sò, thịt gia súc, gia cầm, tôm, cua, cá,…Nên bổ sung cùng với nhóm thực phẩm giàu vitamin C để tăng cường hấp thu kẽm.
Tập dưỡng sinh
Người bệnh còn trong thời gian tự cách ly (sau khi âm tính) nên duy trì tập các bài tập thở như: thở bốn thời, theo dõi hơi thở trong quá trình tập các bài tập như: xoa ngũ quan (đặc biệt xoa kỹ vùng huyệt nghinh hương – thượng nghinh hương, thượng tinh,…).
Những có triệu chứng khó thở, hụt hơi, nên có người thân bên cạnh khi tập luyện, tập chậm và không gắng sức khi tập, duy trì thời gian tập từ 15 - 30 phút/ ngày. Trước khi tập, có thể kết hợp các bài tập kéo dãn cơ, khởi động khớp như động tác xem xa xem gần, sờ đất vươn lên, đạp xe đạp tại chỗ,…và tập kèm với dụng cụ như khăn hoặc gậy để kéo dãn hết tầm vận động của khớp.
Việc tạo thành một nhóm cùng tập luyện với người bệnh, từ những người thân trong gia đình hoặc nhóm trên mạng xã hội sẽ giúp người bệnh có tinh thần và cam kết cho quá trình tập luyện. Khi độ bền và thể lực của người bệnh được luyện tập, các triệu chứng như: sợ lạnh, nặng ngực, mệt mỏi, … cũng được cải thiện.
Đối với người bệnh có triệu chứng tiêu hóa như đầy hơi, khó tiêu, đi phân lỏng kéo dài sau nhiễm virus, nên kết hợp bài tập xoa tam tiêu (làm ấm ngực – bụng) và sử dụng túi chườm thảo dược (hoặc túi chườm ấm) để giữ ấm vùng bụng giúp hỗ trợ cải thiện triệu chứng.
Đối với người bệnh còn ho khạc đàm kéo dài, trong quá trình tập, người thân có thể hỗ trợ vỗ lưng khạc đàm để giúp người bệnh tập ho khạc hiệu quả.
Bài tập thở 4 thời được thực hiện như sau:
Người bệnh ở tư thế nằm ngửa thẳng, kê một gối ở mông (không phải ở thắt lưng) cao thấp tùy sức. Tay trái để trên bụng, tay phải để ở ngực.
Thời 1: Hít vào đều, sâu, tối đa, ngực nở, bụng phình và căng. Thời gian từ 4 – 6 giây (hít ngực bụng nở).
Thời 2: Giữ hơi, mở thanh quản bằng cách liên tục hít thêm, đồng thời giơ một chân giao động qua lại, cuối thời hạ chân xuống. Thời gian 4 – 6 giây. (Giữ hơi hít thêm).
Thời 3: Thở ra, tự nhiên, thoải mái, không kiềm thúc. Thời gian 4 – 6 giây. (Thở không kiềm thúc).
Thời 4: Nghỉ, thư giãn, chân tay nặng ấm. Chuẩn bị trở lại thời 1. Thời gian 4 – 6 giây. (Nghỉ nặng ấm thân).
Trong quá trình hồi phục, việc đồng hành cùng với người bệnh vô cùng quan trọng, đặc biệt khi người bệnh phải trải qua một thời gian dài phải cách ly hoặc tự cách ly. Nếu các triệu chứng “hậu Covid-19” kéo dài, gây cản trở đến sinh hoạt và tinh thần, người bệnh cần đến các cơ sở y tế có điều trị “hậu Covid-19” để được thăm khám và điều trị sớm.
ThS-BS Ngô Thị Kim Oanh & BS Phạm Ánh Ngân, cơ sở 3 Bệnh viện Đại học Y dược TPHCM
