Nhiều người đến TP năng động này đều ngạc nhiên khi thấy hình ảnh của những bác xích lô đạp khi ngả lưng buổi trưa hay trong lúc chờ khách đều lấy tờ báo ra đọc một cách chăm chú. Hình ảnh những người ngồi quán cà phê cóc vỉa hè buổi sáng với tờ báo trên tay là hình ảnh quen thuộc khi có du khách muốn tìm hiểu hình ảnh buổi sáng của TP lúc rạng đông này.
Tôi không lạ gì hình ảnh này. Khi còn là chú bé con, chưa làm được chuyện gì ra hồn thì tôi vẫn giúp ích được cho cha tôi cái chuyện đi mua báo. Ngày đó, người mê đọc báo có ba cách mua báo. Cách thường xuyên nhất là đặt báo cho người đưa báo dạo, mua báo từ những đứa trẻ bán báo hoặc là ra mua báo ngoài sạp. Cha tôi tôi đã đặt báo tháng, có người đưa báo đến tận nhà. Thi thoảng có tờ báo nào khác đăng tin độc quyền, hấp dẫn, ví dụ như lúc tờ Đại Dân Tộc của Việt Định Phương tìm ra công chúa Bokasa thật ở tận Gò Vấp thì hằng ngày tôi phải ra sạp mua báo. Chính vì thế tôi được làm quen với một thằng bé lớn hơn tôi vài tuổi, sau giờ đi học ngồi phụ bán báo giúp mẹ ở một cái sạp báo đặt tại ngã tư đường Phạm Văn Chí và Phạm Đình Hổ.
Một sạp báo ở Sài Gòn trước năm 1975. Ảnh: TL
Cái sạp báo ấy chẳng bề thế gì lắm. Chỉ là cái thùng được gia cố bằng một khung thân sắt có mái che, chừng 1 m2 và cao 2 m. Các tờ báo hằng ngày được bày trên mặt thùng, nếu báo còn dư thì khi “đóng cửa” sẽ được cất vào thùng có khóa ngoài. Tôi không biết các kiểu dáng sạp báo này có được “quy hoạch” đúng quy cách hay không nhưng thường thấy ở những ngã tư đường phố nhỏ. Còn ở những khu thị tứ thì tôi thấy có những sạp báo khá bề thế, người bán báo có thể ngủ trong đó được luôn. Ngay góc đường Nguyễn Chí Thanh - ngã sáu những năm 1985 vẫn còn một sạp báo loại này do… má tôi ngồi bán. Sau này bị giám đốc Trung tâm thương mại quận 10 dẹp đi để mở tiệm vàng với lý do là án cái mặt tiền của tiệm vàng. Sạp báo này má tôi nuôi những đứa con. Khi nhìn cảnh cái sạp báo bằng gỗ bị tháo dỡ, má tôi chảy hết nước mắt. Tiền bạc vẫn hơn văn hóa mà!
Trước năm 1975, người ta dễ dàng tìm mua báo ở các sạp báo ngã tư đường phố. Đây cũng là một kênh phân phối của nhà phát hành tuyệt vời lúc đó. Hình ảnh các sạp báo nho nhỏ làm cho các ngã tư trở nên mềm mại, dịu mắt và đầy văn hóa hơn. Một thời gian sau năm 1975, những sạp báo loại này biến mất vì báo chí lúc ấy được phát hành qua bưu điện. Cũng một phần là do báo chí thời kỳ đầu còn bao cấp, làm báo theo lối cũ, chưa đổi mới nội dung nên người ta cũng chưa cần tìm đọc hằng ngày, vì thế sạp báo cũng chưa cần thiết lắm. TP thời đó vắng những sạp báo ngã tư. Một thời gian sau thời kỳ báo chí tự đổi mới, trên lề đường, ngã tư hè phố bắt đầu có những sạp báo nho nhỏ, không kiên cố xuất hiện. Những sạp báo này đôi khi là cái bàn nhỏ, đôi khi chỉ là cái ghế đựng một chồng báo đang ăn khách. Có người thì cho báo dựa vào tường, còn họ cầm báo đứng ngoài lề đường rao vẫy khách qua đường. Phải nói rằng những sạp báo này có tính cách dã chiến và không đẹp bằng những sạp báo mà tuổi thơ tôi đã biết, do người bán báo phải đối phó với các chiến sĩ dọn dẹp lề đường. Tôi còn nhớ hoài hình ảnh sạp báo của nhà báo kiêm phê bình văn học Cao Huy Khanh bên hông báo Tuổi Trẻ, góc đường Nguyễn Đình chiểu và Phạm Ngọc Thạch. Điều đặc biệt của sạp báo này là làm bằng tre, nứa lá, chủ nhân vừa bán báo vừa bình luận bóng đá bằng tấm bảng to treo bên hông sạp. Riêng nhà thơ Trần Phá Nhạc có một sạp báo bằng gỗ đường hoàng trước bờ tường Hội Văn nghệ TP trên lề đường Trần Quốc Thảo. Nhờ sạp báo mà gia đình hai nhà văn này cũng tạm ổn định cho đến khi bị… dẹp. Rôm rả nhất thời ấy là những sạp báo trước cổng báo Tuổi Trẻ đường Lý Chính Thắng, báo Sài Gòn Giải Phóng đường Nguyễn Thị Minh Khai. và chiến cuộc vùng vịnh, người ta thấy những xấp báo buổi chiều, tin tức nóng vung vẩy trên đường Điện Biên Phủ. Thông tin đó nóng hôi hổi trong thời kỳ mạng dail.... Nếu cần đọc báo, trừ buổi tối, kỳ dư người đọc có thể dễ dàng tìm mua các loại báo, tạp chí ở các ngã tư của TP này.
Các sạp báo ở ngã tư vừa giúp cho người bán có sinh kế, người mua được truyền tải tin tức chính thống từ kênh nhà nước và cũng góp phần phát hành cho hệ thống báo chí của TP. Mặt nào đó, không thể phủ nhận hình ảnh các sạp báo con con, dã chiến cũng góp phần làm nên bộ mặt văn hóa của TP. Mong chính quyền TP đừng để nó mất đi…
