VKSND Tối cao ủy quyền công tố: Làm khó cấp dưới

Từ trước đến nay, đối với những vụ án hình sự đặc biệt nghiêm trọng, phức tạp, dù thuộc thẩm quyền của cơ quan điều tra cấp tỉnh nhưng nếu thấy cần trực tiếp điều tra thì cơ quan điều tra của Bộ Công an vẫn rút lên làm. Với những vụ này, VKSND Tối cao sẽ kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong giai đoạn điều tra và giữ quyền truy tố. Sau khi ra cáo trạng, VKSND Tối cao sẽ ủy quyền cho VKSND cấp tỉnh nơi xét xử sơ thẩm giữ quyền công tố tại phiên tòa.

Luật không quy định

Có thực tế này vì Bộ luật Tố tụng hình sự quy định TAND Tối cao không có thẩm quyền xét xử sơ thẩm. Vì thế, dù vụ án được điều tra bởi cấp trung ương nhưng vẫn phải được xét xử sơ thẩm tại TAND cấp tỉnh hoặc huyện tùy vào tội danh, khung hình phạt. Đồng thời theo luật, tòa nơi nào xử sơ thẩm thì VKS cùng cấp nơi đó giữ quyền công tố.

Như vậy, dù chính mình ra cáo trạng nhưng VKSND Tối cao sẽ không thể trực tiếp tham gia phiên tòa sơ thẩm mà phải ủy quyền cho VKS cấp dưới. Điều đáng nói là cả Bộ luật Tố tụng hình sự lẫn Luật Tổ chức VKSND hay Pháp lệnh Kiểm sát viên VKSND đều không hề có quy định về việc VKS cấp trên ủy quyền cho VKS cấp dưới tiến hành tố tụng như thế này.

Nhiều bất ổn

Không chỉ luật không quy định, thực tiễn xét xử còn cho thấy việc VKSND Tối cao ủy quyền cho cấp dưới giữ quyền công tố đã tạo ra nhiều bất ổn.

Trong các vụ án phức tạp, việc VKSND Tối cao ủy quyền cho VKS cấp dưới ra ngồi tòa còn nhiều điều chưa hợp lý. Ảnh minh họa: HTD

Bất ổn đầu tiên: VKSND Tối cao giữ toàn bộ hồ sơ vụ án trong suốt quá trình truy tố, chỉ sau khi ra cáo trạng mới ủy quyền, chuyển hồ sơ về cho VKS cấp tỉnh. Theo luật, trong thời gian ba ngày kể từ khi ra cáo trạng, VKS phải gửi cáo trạng cùng hồ sơ sang tòa. Như vậy, VKS cấp tỉnh không đủ thời gian để nghiên cứu hồ sơ trong khi đã là án mà VKSND Tối cao truy tố thì đều là án lớn, phức tạp.

Mặt khác, do không tham gia kiểm sát điều tra vụ án ngay từ đầu, chỉ đọc hồ sơ rồi ra ngồi tòa nên kiểm sát viên được ủy quyền không nắm rõ, nắm hết vụ việc, chứng lý… Nhiều vụ kiểm sát viên được ủy quyền ngồi tòa lúng túng, chỉ biết khư khư “bảo lưu quan điểm” dù không “đấu” được với luật sư, làm phiên tòa mất tính tranh tụng cần có. Điều này cũng lý giải tại sao các kiểm sát viên cấp tỉnh thường không nhiệt tình với những phiên tòa được ủy quyền.

Bất ổn thứ hai: Vì được ủy quyền nên kiểm sát viên ngồi tòa phải tuân thủ triệt để ý chí của VKSND Tối cao (thể hiện trong cáo trạng). Nếu trong phiên tòa có một tình huống mới phát sinh khác với truy tố ban đầu, kiểm sát viên không thể tự quyết là rút một phần hay toàn bộ quyết định truy tố hoặc kết luận về một tội nhẹ hơn. Thay vào đó, họ phải đề nghị hoãn xử, về báo cáo lại với lãnh đạo trực tiếp để vị này báo cáo lên viện trưởng cấp trên xem xét, quyết định. 

Theo một thẩm phán TAND TP.HCM, chuyện này đem lại nhiều hệ quả: Kiểm sát viên ngồi tòa đã bị mất một phần quyền trong tiến hành tố tụng tại tòa mà luật cho phép. Đồng thời, tòa cũng khó có lý do hợp lý để hoãn phiên tòa theo yêu cầu của kiểm sát viên. Nếu tòa linh động hoãn xử, vụ án sẽ phải kéo dài hơn bình thường…

HOÀNG YẾN