Vụ bãi Tư Chính: Trung Quốc tái diễn yêu sách đường chín đoạn

Vừa qua, nhóm tàu địa chất Hải dương 8 của Trung Quốc (TQ) đã có tổ chức các hoạt động thăm dò địa chất trái phép gần khu vực bãi Tư Chính - Vũng Mây nằm hoàn toàn trong vùng đặc quyền kinh tế (EEZ) và thềm lục địa của Việt Nam (VN).

“Đường chín đoạn” quay trở lại

Chuyên gia Swee Lean Collin Koh (ảnh) thuộc Học viện Chiến lược và quốc phòng (Singapore) viết trên trang Maritimeissues rằng các động thái gần đây chứng tỏ phán quyết của Tòa Trọng tài thường trực (PCA) năm 2016 đã không tạo đủ sức ép để buộc Bắc Kinh phải từ bỏ các toan tính ở biển Đông.   

“Theo quan điểm của TQ, bất kỳ hoạt động khai thác và thăm dò dầu khí nào trong khu vực thuộc yêu sách “đường chín đoạn” đều bị xem là vi phạm pháp luật do các vùng biển đó là vùng biển đang tranh chấp, mặc cho yêu sách này đã bị bác bỏ” - ông Collin Koh giải thích.

Qua đó TQ đang muốn biến các động thái đe dọa của mình thành các phản ứng “chính đáng” trước sự “gây hấn” từ bên ngoài mà ở đây là các hoạt động thăm dò tài nguyên của các nước khác như Malaysia, VN. Bằng việc gửi tàu đến khu vực gần bãi Tư Chính, Bắc Kinh muốn phát đi thông điệp: Nếu TQ không được phép khai thác tài nguyên ở đây, các nước khác cũng phải chịu như vậy.

Ngoài ra, sự kiện ở bãi Tư Chính cũng cho thấy quy mô phát triển hiện tại của các công trình quân sự mà TQ xây dựng trái phép trên các thực thể bị chiếm đóng. Các tàu hải cảnh và dân quân biển nhờ các công trình này có thể duy trì sự hiện diện trên vùng biển của VN trong nhiều ngày mà không cần phải quay về những căn cứ ở đại lục.

Tàu chiến Mỹ, Philippines, Ấn Độ và Nhật Bản ở biển Đông khi đang tham gia tập trận chung  bốn nước hồi tháng 5-2019. Ảnh: AP

TQ đang toan tính gì?

Theo quan sát của ông Collin Koh, trong giới lãnh đạo Bắc Kinh hiện tồn tại nhiều yếu tố địa lý lẫn chính trị tạo điều kiện để nước này tiến hành các động thái bắt nạt và đe dọa ở biển Đông.

Thứ nhất, các tiền đồn xây dựng trái phép ở quần đảo Hoàng Sa giúp TQ thực hiện các hành vi gây hấn. Thứ hai, TQ khăng khăng bám lấy quan điểm nước này chỉ phản ứng trước các hành động của nước khác chứ không hề có ý khiêu khích. Thậm chí Bắc Kinh còn tố ngược lại chính các nước lên án hành vi của TQ là bên phá hoại tiến trình hòa bình ở biển Đông. Thứ ba, TQ cho rằng các quốc gia trong khu vực sẽ không lên tiếng phản đối do lo ngại “rút dây động rừng”, đặc biệt là khi khối ASEAN và TQ được cho là đang có những bước tiến đáng kể trong việc đàm phán thông qua Bộ quy tắc ứng xử ở biển Đông (COC).

Dù vậy, kế hoạch của TQ có nguy cơ thất bại khi gặp phải sự phản đối kịch liệt từ phía VN. Tuy nhiên, chuyên gia Collin Koh không nghĩ rằng Bắc Kinh sẽ vì thế mà buộc phải thay đổi chiến thuật, ít nhất là cho tới khi nước này có giải pháp “giữ thể diện” quốc gia.

Cần nhiều tiếng nói từ cộng đồng quốc tế

Trong tuyên bố ngày 17-7, phát ngôn viên Bộ Ngoại giao VN Lê Thị Thu Hằng khẳng định việc duy trì trật tự hòa bình, an ninh ở khu vực biển Đông là lợi ích chung của các nước trong và ngoài khu vực cũng như cộng đồng quốc tế. Do đó, VN mong muốn các nước liên quan và cộng đồng quốc tế cùng nỗ lực đóng góp nhằm bảo vệ và duy trì lợi ích chung này.

“Nhận định trên (của VN) rất quan trọng. Nó cho thấy VN muốn kêu gọi sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế đối với sự kiện ở bãi Tư Chính. Động thái này có khả năng sẽ làm ảnh hưởng toàn bộ đến tình hình tranh chấp ở toàn bộ biển Đông và đi ngược với quan điểm không muốn ảnh hưởng từ bên ngoài của Bắc Kinh” - ông Collin Koh giải thích.

Theo đó, bất kỳ động thái nào làm xấu đi căng thẳng ở bãi Tư Chính cũng sẽ thu hút chú ý hoặc chỉ trích từ cộng đồng quốc tế, trong đó có các nước như Mỹ đang thực hiện các chiến dịch tự do hàng hải ở biển Đông. Điều này sẽ khiến TQ phải suy nghĩ kỹ nếu còn muốn tiến hành thêm bất kỳ hành động nào ở vùng biển của VN.

Tuy nhiên, chỉ tuyên bố từ phía VN sẽ chưa đủ sức buộc TQ phải rút tàu ra khỏi bãi Tư Chính. Ông Collin Koh cho rằng việc này đòi hỏi phải có một lập trường rõ ràng và dứt khoát phản đối hành động của TQ đến từ các nước ASEAN. Các lãnh đạo của khối này cần phải lên tiếng cảnh báo mọi hành vi đe dọa như những gì xảy ra ở bãi Tư Chính sẽ đi ngược lại với luật pháp quốc tế, đồng thời phá hoại thành quả đàm phán COC của ASEAN và TQ trong hai năm qua.  

“Đã đến lúc cộng đồng thế giới và khối ASEAN phải nhận ra rằng việc cố gắng làm hòa với TQ về vấn đề biển Đông đã không đem lại kết quả gì. Một bên TQ dùng biện pháp ngoại giao như trong đàm phán COC, mặt khác nước này sử dụng các chiến thuật đe dọa để đạt được mục tiêu của mình, bất chấp quyền lợi của nước khác” - ông Collin Koh khẳng định.