Trong những tháng gần đây, chính phủ Ukraine đã tích cực quảng bá những bước tiến mới trong việc sản xuất tên lửa.
Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky thông báo rằng đến tháng 11-2024 Ukraine đã chế tạo được 100 quả tên lửa. Ông kêu gọi sản xuất 3.000 quả “tên lửa hành trình hoặc tên lửa lai máy bay không người lái (UAV)” trong năm 2025.
Giới quan sát đặt câu hỏi việc Ukraine tuyên bố tự sản xuất tên lửa trong bối cảnh các nhà máy của nước này liên tục bị tấn công, theo tờ Kyiv Independent.
Chương trình tên lửa Neptune
Ban đầu được thiết kế để tấn công tàu từ các vị trí ven biển, tên lửa Neptune đã được chuyển đổi thành tên lửa hành trình có thể được phóng từ đất liền, theo thông báo của chính phủ Ukraine.
Ông Fabian Hoffmann - chuyên gia tên lửa và nghiên cứu viên tại Dự án Hạt nhân Oslo (Na Uy) - nhận định rằng tên lửa Neptune là “dự án tên lửa lớn nhất” trong số các dự án của Ukraine.
Các quan chức Ukraine cho biết tên lửa Neptune đã tấn công và đánh chìm tàu tuần dương Moskva của Nga vào tháng 4-2022. Một quan chức Ukraine từng chia sẻ rằng Kiev đã tái cấu hình Neptune để tấn công và vô hiệu hóa một hệ thống phòng không S-400 của Nga vào tháng 8-2023.
Một số kênh Telegram của Ukraine dẫn nguồn giấu tên rằng Neptune đã được sử dụng để tấn công một kho đạn dược của Nga ở tỉnh Rostov vào ngày 11-1.
Tuy nhiên, các bằng chứng về việc sử dụng tên lửa Neptune phần lớn chỉ dựa vào tuyên bố từ phía chính phủ hoặc những phát biểu không chính thức từ các quan chức giấu tên của Ukraine.
“Đã từng có những kỳ vọng rằng Ukraine sẽ thiết lập được dây chuyền sản xuất tên lửa, ít nhất là dành cho các tên lửa hành trình chống tàu. Thực tế là không hề có dây chuyền sản xuất nào được thiết lập. Tuy nhiên, người ta tin rằng Ukraine có thể dần tối ưu hóa quá trình này. Nhưng điều đó rõ ràng chưa thành hiện thực, ít nhất là nếu xét theo tốc độ sử dụng, vốn không cho thấy bất kỳ sự tăng trưởng nào kể từ năm 2023” - ông Hoffmann nhận xét.
Tên lửa đạn đạo HRIM-2
Khác với tên lửa hành trình Neptune, tên lửa Hrim 2 là một chương trình tên lửa đạn đạo dựa trên nhiên liệu rắn và hệ thống dẫn đường quán tính, với lý thuyết cho thấy nó có thể đạt tốc độ gấp nhiều lần tốc độ âm thanh.
Chương trình tên lửa này bắt đầu từ năm 2006 với tên gọi Sapsan, sau đó được sử dụng làm tên nội bộ, trong khi Hrim 2 là tên dành cho phiên bản xuất khẩu quốc tế.
Các quan chức Ukraine cho biết Hrim 2 đã vượt qua các thử nghiệm cuối cùng vào cuối năm 2024 và Tổng thống Zelensky đã công bố “những kết quả tích cực” của dòng tên lửa này vào tháng 8 năm ngoái.
Ông Yehor Cherniev - trưởng phái đoàn thường trực của Ukraine tại Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) - phát biểu về Hrim 2 vào tháng 10-2024: “Tin tôi đi, sắp tới sẽ có những kết quả cụ thể không chỉ Ukraine mà cả Nga cũng sẽ thấy”.
Tuy nhiên, giới quan sát bày tỏ sự nghi ngờ về Hrim 2.
“Tôi thấy có những tuyên bố về thử nghiệm phóng từ năm ngoái, nhưng... ừm” - ông Michael Duitsman, chuyên gia tên lửa tại Viện Middlebury (Mỹ), nói với Kyiv Independent.
Dự án Korshun và Vilcha: Đánh mất hướng đi
Hai dự án Korshun và Vilcha - lần lượt là tên lửa hành trình và hệ thống pháo phản lực phóng loạt - từng thu hút nhiều đồn đoán từ giới truyền thông vào giữa và cuối những năm 2010.
Korshun là một loại tên lửa hành trình, mô hình thu nhỏ của nó từng được trưng bày tại các hội nghị vũ khí cách đây một thập niên. Tuy nhiên, dự án Korshun đã bị bỏ dở kể từ khi Tổng thống Zelensky nhậm chức.
Trong khi đó, Vilcha là một tổ hợp pháo phản lực thời Liên Xô được nâng cấp, hứa hẹn sử dụng các tên lửa hiện đại do Ukraine sản xuất với độ chính xác cao hơn so với phiên bản tiền nhiệm.
Mặc dù từng xuất hiện trong các cuộc diễu binh quân sự của Ukraine từ năm 2018, không có bằng chứng nào cho thấy hệ thống này thực sự hoạt động kể từ khi khi xung đột Nga-Ukraine bùng phát.
Vì sao sản xuất tên lửa lại khó khăn đến vậy?
Sự khác biệt lớn nhất giữa việc chế tạo các tên lửa hành trình hoặc tên lửa đạn đạo truyền thống và các “tên lửa-UAV” nằm ở quy mô và độ phức tạp của cơ sở sản xuất. Các tên lửa-UAV nhẹ và chậm hơn có thể được sản xuất trong các xưởng nhỏ, sử dụng nhiều linh kiện thương mại có sẵn trên thị trường.
Ngược lại, sản xuất tên lửa truyền thống với động cơ tiên tiến, hệ thống dẫn đường hiện đại, và nhiên liệu đặc thù đòi hỏi cơ sở vật chất lớn và trình độ kỹ thuật cực kỳ cao.
“Đây là một cấp độ khác của khoa học, kỹ thuật và vật lý. Ukraine hiện không có nền công nghiệp quân sự đủ mạnh để sản xuất tên lửa. Họ có thể tạo ra một loại tên lửa kiểu Frankenstein, nhưng liệu nó có hạ gục được một Kh-31 hay không? Chắc là không” - theo chuyên gia Acuna.
Kh-31, được thiết kế từ thời Liên Xô, là tên lửa phóng từ trên không với tốc độ lên đến Mach 3.5 và vẫn được quân đội Nga sử dụng thường xuyên.
Còn theo chuyên gia Duitsman, vấn đề của Ukraine không chỉ nằm ở khả năng công nghệ mà còn do các cuộc không kích của Nga. “Khi bạn đã xây dựng được ngành công nghiệp cơ bản thì việc này không quá khó. Nhưng nó trở nên cực kỳ khó khăn khi ai đó đang tìm cách đánh bom tất cả các nhà máy của bạn” - ông Duitsman lưu ý.
Trong khi các xưởng nhỏ có thể chế tạo UAV, các nhà máy sản xuất tên lửa lại là những cơ sở lớn, có vị trí dễ bị phát hiện. Từ khi chiến sự bắt đầu, các cuộc không kích của Nga đã nhắm mục tiêu vào những nhà máy này một cách quyết liệt.
Vào những tháng đầu tiên của cuộc chiến, Nga đã phá hủy một kho lớn chứa nhiên liệu rắn dùng cho tên lửa tại một nhà máy hóa chất ở Pavlohrad, phía tây Donbass.
Ngày 20-12-2024, sau một cuộc tấn công vào thủ đô Kiev, Bộ Quốc phòng Nga tuyên bố họ đã phá hủy “Cục thiết kế Luch” - nơi chịu trách nhiệm thiết kế và sản xuất tên lửa Neptune và tổ hợp tên lửa dẫn đường Vilcha.
Đến ngày 8-1, Nga ném bom TP Zaporizhia (tỉnh Zaporizhia, Ukraine), khiến 13 người thiệt mạng và 113 người bị thương. Trong số các khu vực bị tấn công, hình ảnh từ cảnh sát cho thấy nhà máy Motor Sich - nơi từng sản xuất động cơ phản lực, bao gồm động cơ MS400 Turbofan dùng cho Neptune - cũng bị hư hại.
Trước những mối đe dọa như vậy, không ngạc nhiên khi Ukraine giữ bí mật về chi tiết các chương trình tên lửa. Khi được hỏi, một đại diện của Bộ Công nghiệp Chiến lược Ukraine từ chối bình luận, chỉ nói rằng đây là “một vấn đề nhạy cảm”.
Dù vậy, theo các chuyên gia, rất ít bằng chứng cho thấy các tên lửa này được sử dụng thực tế, làm dấy lên nghi ngờ về khả năng sản xuất thực sự của Ukraine. Nếu các tên lửa được sử dụng rộng rãi bên trong lãnh thổ Nga, gần như chắc chắn sẽ có những đoạn phim hoặc hình ảnh xuất hiện trên mạng xã hội.
Vì sao cần quảng bá chương trình tên lửa?
Việc phát triển chương trình tên lửa nội địa giúp Ukraine có khả năng tấn công trực tiếp vào đất Nga mà không bị các điều kiện từ phương Tây ràng buộc, cũng như cho thấy Kiev có thể độc lập về vũ khí.
Đông Ukraine từng là trung tâm của ngành công nghiệp nặng thời Liên Xô. TP Dnipro - nơi tọa lạc nhà máy Yuzhnomash - từng được mệnh danh là “nhà máy tên lửa liên lục địa lớn nhất thế giới”, theo ông Duitsman.
Sau khi Liên Xô tan rã, ngành sản xuất tên lửa của Ukraine bị tháo dỡ và phân tán. Chính phủ Ukraine đã dành 20 năm qua để tuyên bố về một “kỷ nguyên phục hưng tên lửa” nhưng vẫn chưa đạt được những bước tiến lớn.
Nhà máy Yuzhnomash đã được đổi tên thành Pivdenmash và tiếp tục đóng vai trò quan trọng trong sản xuất vũ khí của Ukraine, bao gồm tên lửa Hrim. Tuy nhiên, cũng như nhiều nhà máy khác, Pivdenmash trở thành mục tiêu của các cuộc tấn công tên lửa từ Nga, bao gồm vụ tấn công nổi tiếng vào ngày 21-11-2024 do tên lửa siêu thanh Oreshnik của Nga thực hiện.
Không chỉ Ukraine, tên lửa từ lâu đã trở thành niềm tự hào quốc gia của nhiều nước khác. Ví dụ, các nguồn tin quân sự Mỹ từng vô cùng phấn khích khi tuyên bố hệ thống tên lửa phòng không Patriot mà Washington viện trợ cho Ukraine đã bắn hạ tên lửa siêu thanh Kinzhal của Nga vào tháng 5-2023.
“Họ có lợi ích rõ ràng khi làm cho mọi người nghĩ rằng họ đang làm rất tốt” - ông Duitsman lưu ý.
