Hôm 25-1, Tổng thống Mỹ Donald Trump nói rằng ông muốn Jordan và Ai Cập tiếp nhận những người dân ở Dải Gaza mà ông đề nghị di dời do xung đột Israel-Hamas.
Nhà lãnh đạo Mỹ nói thêm rằng việc di dời này “có thể chỉ là tạm thời” hoặc “có thể kéo dài”. Nếu được thực hiện, đề xuất này sẽ đánh dấu một sự thay đổi rõ rệt so với lập trường của chính quyền người tiền nhiệm Joe Biden, vốn nhấn mạnh rằng dân số Dải Gaza cần được giữ như một phần của nhà nước Palestine trong tương lai.
Ngoài ra, đề xuất của ông Trump dường như báo hiệu sự chuyển hướng khỏi chính sách lâu nay của Mỹ.
Jordan và Ai Cập đã nhanh chóng bác bỏ ý tưởng này. Các chính trị gia Palestine cũng lên án đề xuất, gọi đây là một kế hoạch thanh lọc sắc tộc nhằm đẩy người dân Gaza ra khỏi quê hương.
Tại Mỹ, ngay cả Thượng nghị sĩ Lindsey Graham – một trong những người ủng hộ Israel mạnh mẽ nhất trong quốc hội – cũng bày tỏ sự hoài nghi. Trong một cuộc phỏng vấn với CNN, ông Graham không cho rằng ý tưởng này “thực tế".
Tuy nhiên, đề xuất của ông Trump lại nhận được sự ủng hộ từ một số chính trị gia Israel, bao gồm Bộ trưởng Tài chính Bezalel Smotrich và cựu Bộ trưởng An ninh Quốc gia Itamar Ben Gvir.
Các chuyên gia cảnh báo rằng ngoài các vấn đề đạo đức và pháp lý, dòng người tị nạn ồ ạt vào các nước Ả Rập láng giềng có thể gây bất ổn cho khu vực và đe dọa sự tồn vong của các chính phủ tại đây. Ngoài ra, nếu được thực hiện, đề xuất này sẽ làm dấy lên làn sóng phẫn nộ trong người dân các nước Ả Rập láng giềng.
‘Một cuộc Nakba Palestine thứ hai’
“Nếu họ [Jordan và Ai Cập] chấp nhận tham gia và tiếp nhận người Palestine trong một hành động thanh lọc sắc tộc, điều đó chắc chắn sẽ gây phẫn nộ và thực sự làm mất ổn định cả hai quốc gia” - ông Timothy Kaldas, phó Giám đốc Viện Chính sách Trung Đông Tahrir (Mỹ), nói với đài CNN.
Cả chính phủ Ai Cập và Jordan “sẽ phải đối mặt với làn sóng phản đối rộng khắp nếu họ bị người dân nhìn nhận là đồng lõa với một cuộc Nakba Palestine thứ hai” - ông Hasan Alhasan, chuyên gia cao cấp về chính sách Trung Đông tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (Bahrain), nhận định.
Vị chuyên gia nhắc đến sự kiện năm 1948, khi khoảng 700.000 người Palestine buộc phải rời bỏ hoặc bị trục xuất khỏi quê hương ở Palestine lịch sử trong quá trình thành lập nhà nước Israel.
“Xét đến việc người dân Gaza khó có khả năng rời bỏ quê hương một cách tự nguyện, việc buộc phải di dời sang Ai Cập hoặc Jordan sẽ đặt ra nhiều mối đe dọa mang tính sống còn đối với hai quốc gia này” - chuyên gia Alhasan nêu quan điểm.
Theo ông Alhasan, đối với Jordan - nơi vốn đã là nơi ở của hàng triệu người Palestine, sự thay đổi nhân khẩu học này “sẽ đe dọa quyền lực của chế độ quân chủ” Jordan. Ngoài ra, về tài mặt chính, “cả Ai Cập lẫn Jordan đều không đủ khả năng tiếp nhận thêm hàng triệu người tị nạn”, vị chuyên gia lưu ý.
Ai Cập và Jordan là hai đồng minh thân cận nhất của Mỹ ở Trung Đông và cũng là những nước nhận viện trợ lớn từ Mỹ. Trong nhiều thập niên, hai quốc gia này đã điều chỉnh chính sách khu vực theo lợi ích của Washington. Họ cũng là hai quốc gia Ả Rập đầu tiên ký hiệp ước hòa bình với Israel và duy trì quan hệ thân thiện, bao gồm phối hợp an ninh, bất chấp sự bất mãn sâu rộng trong dân chúng.
Bà Jane Kinninmont - chuyên gia về xung đột tại viện Mạng lưới Lãnh đạo châu Âu (Anh) - nhận định rằng theo thời gian, ảnh hưởng của Jordan và Ai Cập với Mỹ đã bị các quốc gia vùng Vịnh như Saudi Arabia và Các Tiểu Vương quốc Ả Rập Thống nhất (UAE) làm lu mờ.
“Điều quan trọng là các nước trong khu vực phải nhấn mạnh [với Mỹ] rằng vấn đề người tị nạn chính là một trong những nguyên nhân cốt lõi của xung đột hiện tại, và việc biến thêm nhiều người Palestine thành người tị nạn sẽ không giải quyết được vấn đề” - theo bà Kinninmont.
Mối quan ngại về an ninh
Hôm 26-1, cả Ai Cập và Jordan đều tái khẳng định sự phản đối đối với việc trục xuất hoặc tái định cư người Palestine.
“Jordan là của người Jordan và Palestine là của người Palestine. Sự phản đối của chúng tôi đối với việc trục xuất [[người Palestine khỏi Gaza] là kiên định và không thay đổi” - Ngoại trưởng Jordan Ayman Safadi nhấn mạnh.
Bộ Ngoại giao Ai Cập cũng tuyên bố nước này bác bỏ “mọi hành vi trục xuất, khuyến khích di dời hoặc loại bỏ người Palestine khỏi vùng đất của họ”.
Trong suốt xung đột Israel-Hamas, Jordan và Ai Cập đã phớt lờ các lời kêu gọi trong nước về việc cắt đứt quan hệ với Israel. Ai Cập thậm chí còn đóng vai trò trung gian quan trọng giữa Israel và Hamas.
Vào tháng 10-2023, các cuộc biểu tình nổ ra ở cả Ai Cập và Jordan nhằm ủng hộ người dân Palestine tại Gaza. Nhiều người tỏ ra bất mãn với sự hợp tác của chính phủ nước họ với Israel, đặc biệt là khi số lượng thương vong trong xung đột gia tăng.
Chuyên gia Kaldas cho rằng việc chấp nhận tái định cư người Palestine sẽ gây tổn thất lớn cho hai quốc gia này hơn so với việc mất đi viện trợ từ Mỹ.
Ai Cập và Jordan hiện đã tiếp nhận một số lượng lớn người tị nạn. Theo số liệu của Cao ủy Liên Hợp Quốc về người tị nạn (UNHCR), tính đến tháng 1, Ai Cập có 877.000 người tị nạn và người xin tị nạn. Vào tháng 5-2024, Đại sứ Palestine tại Cairo, ông Diab al-Louh, nói rằng có tới 100.000 người dân Gaza đã vượt biên sang Ai Cập kể từ khi chiến tranh bắt đầu.
Tại Jordan, hơn 2,39 triệu người tị nạn Palestine đã đăng ký với UNRWA, cơ quan Liên Hợp Quốc chuyên trách vấn đề người tị nạn Palestine.
Ngoài ra, cả Ai Cập và Jordan đều lo ngại về an ninh nếu lãnh thổ của họ trở thành bàn đạp cho các cuộc tấn công vào Israel, ông Alhasan nói thêm. Điều này có thể làm căng thẳng thêm các hiệp ước hòa bình giữa hai nước với Israel.
“Bằng cách tìm cách ‘dọn sạch’ người Palestine khỏi Gaza, ông Trump đang hiện thực hoá ý muốn của những phần tử cực hữu cực đoan tại Israel” - chuyên gia Alhasan nhận định.
“Trớ trêu thay, đề xuất của ông Trump, nếu trở thành hiện thực, sẽ tự phản tác dụng” - ông Alhasan nói thêm. Theo chuyên gia này, việc gây bất ổn cho Ai Cập và Jordan sẽ “có lợi cho các lực lượng chính trị Hồi giáo, đặc biệt là Tổ chức Anh em Hồi giáo” và những lực lượng này “sẽ ít thân thiện hơn với Mỹ và đồng cảm hơn với Hamas”.
