6 tháng kể từ khi xung đột Nga-Ukraine nổ ra, cuộc chiến giành quyền kiểm soát bầu trời Ukraine vẫn diễn ra quyết liệt. Cuộc chiến giành ưu thế trên không đã làm đảo lộn mọi giả định trước chiến tranh về sức mạnh trên không của Nga.
Quy mô và mức độ tinh vi của các loại vũ khí phòng không được sử dụng đã khiến cả Nga lẫn Ukraine hao tốn khá nhiều máy bay chiến đấu. Bên cạnh máy bay chiến đấu cánh cố định, trực thăng vận tải và trực thăng tấn công cũng đóng vai trò quan trọng trong cuộc chiến.
Nga-Ukraine có nhiều dòng trực thăng giống nhau
Nga và Ukraine vận hành nhiều dòng trực thăng tương tự. Điều này không có gì ngạc nhiên vì trước đây hai nước đều là thành viên của Liên Xô và Ukraine lại giữ vai trò nổi bật trong ngành công nghiệp quốc phòng Liên Xô.
 |
Trực thăng Mi-8 của Nga. Ảnh: Sergey Pivovarov/REUTERS |
Nga và Ukraine vận hành hai mẫu trực thăng, đó là trực thăng vận tải Mil Mi-8/Mi-17 và pháo hạm Mi-24. Được Liên Xô đưa vào biên chế năm 1967, Mil Mi-8/Mi-17 (NATO gọi là Hip) là trực thăng vận tải có hai tuabin, trần bay hơn 4.000 m và vận tốc đối đa 250 km/giờ.
Năm 1977, Liên Xô ra mắt phiên bản nâng cấp của Mi-8 có thể hoạt động ở độ cao cao hơn và trong điều kiện khí hậu nóng hơn. Phiên bản này có tên gọi Mi-8M (phiên bản xuất khẩu có tên Mi-17) có động cơ mạnh hơn và bộ lọc khí trước cửa hút không khí của động cơ. Rotor đuôi của Mi-8M được bố trí ở bên trái.
Mil Mi-8/Mi-17 cùng các biến thể của nó có thể thực hiện một loạt nhiệm vụ, bao gồm vận tải, trinh sát, tấn công, chỉ huy và điều khiển.
Phi hành đoàn gồm 3 người: phi công chính, phi công phụ và kỹ sư về chuyến bay. Khoang máy bay có thể chứa 24 binh sĩ. Những phiên bản được trang bị vũ khí có 4-6 giá treo vũ khí gắn dưới cánh, cho phép chúng mang rocket, tên lửa phòng không và tên lửa chống tăng.
Trước xung đột, lục quân và không quân Ukraine có 52 trực thăng Mi-8, trong khi Nga có khoảng 300 chiếc. Kể từ khi xung đột nổ ra, Ukraine đã nhận 20 chiếc Mi-17 từ Mỹ, bốn chiến từ Slovakia và hai chiếc từ Latvia.
Mi-24 (NATO gọi là Hind) được Liên Xô đưa vào biên chế năm 1972, trở thành một trong những trực thăng quân sự được đánh giá cao nhất. Phi hành đoàn của Mi-24 gồm một phi công và một người vận hành vũ khí. Mi-24 có trần bay hơn 4.000 m và vận tốc tối đa 320 km/giờ.
 |
Trực thăng Mi-24 của Không quân Ukraine trong một cuộc tập trận gần Mykolayiv năm 2006. Ảnh: GENYA SAVILOV/AFP/ Getty Images |
Mi-24 được trang bị nhiều loại vũ khí, tùy vào từng biến thể, có tổng tải trọng vũ khí khoảng 2.400 kg. Mi-24 có hai cánh phụ bên hông với bốn giá treo vũ khí. Tháp pháo gắn ở mũi máy bay có thể được trang bị súng máy đa nòng, pháo tự động nòng trơn hoặc nòng kép. Một số biến thể còn gắn pháo ở bên sườn. Mi-24 có cabin khá nhỏ, chỉ có thể chở 8 binh sĩ.
Mi-24 được mệnh danh là “xe tăng bay” do có lớp giáp giày, vũ khí hạng nặng và tốc độ tấn công nhanh.
Trước cuộc chiến, Ukraine có khoảng 35 chiếc Mi-24, và Cộng hòa Czech đã gửi thêm cho nước này một vài chiếc nữa sau khi xung đột nổ ra. Còn Nga có khoảng 170 chiếc Mi-24 và Mi-35 trước chiến tranh.
Những trực thăng mới của Nga
Phi đội trực thăng của Ukraine phần lớn vẫn được giữ nguyên hiện trạng kể từ khi kết thúc Chiến tranh Lạnh, trong khi Nga nỗ lực hiện đại hóa lực lượng trực thăng của mình.
 |
Trực thăng Kamov Ka-52 bay qua vùng Krasnodar của Nga năm 2019. Ảnh: VITALY TIMKIV/AFP/Getty Images |
Một trong những hoạt động bổ sung đáng chú ý nhất của Nga là trực thăng tấn công Kamov Ka-52 Alligator, được biên chế năm 2011. Kamov Ka-52 Alligator là phiên bản cải tiến hai chỗ ngồi của trực thăng tấn công Ka-50 Black Shark được giới thiệu năm 1995.
Ka-52 có trần bay hơn 5.400 m, vận tốc tối đa 300 km/giờ. Trực thăng có nhiều thiết kế đặc biệt như sử dụng cánh đôi đồng trục, chỗ ngồi buồng lái xếp cạnh nhau và ghế phóng thoát hiểm cho phi công.
6 giá treo vũ khí của Ka-52 có thể mang tải trọng vũ khí 1.800 kg, gồm tên lửa, rocket, pháo và đạn dược. Một khẩu pháo tự động 30 mm cũng được gắn ở phía bên phải thân máy bay. Một số biến thể khác có thêm camera hồng ngoại FLIR gắn ở mũi máy bay.
Năm 2009, Nga chính thức giới thiệu trực thăng Mil Mi-28, loại trực thăng tấn công chuyên dụng. Mil Mi-28 (NATO gọi là Havoc) có trần bay 5.600 m và vận tốc tối đa 310 km/giờ.
 |
Trực thăng Mil Mi-28 tại Hội thao quân sự quốc tế (Army Games) 2021 tại Nga. Ảnh: Stringer/Anadolu Agency/ Getty Images |
Phi đoàn bay của Mi-28 gồm hai người, được gắn một khẩu pháo 30 mm ở mũi, có bốn giá treo vũ khí dưới hai cánh phụ để mang bệ phóng tên lửa, tên lửa phòng không và tên lửa chống tăng. Mũi trực thăng cũng thường sử dụng camera FLIR. Một số biến thể có radar trên đỉnh của cánh quạt chính, giống như trực thăng AH-64D Apache của Mỹ.
Ka-52 và Mi-28 có nhiều biến thể, và tiếp tục trải qua nhiều đợt nâng cấp, chẳng hạn như camera, buồng lái và mũ bảo hiểm hỗ trợ tầm nhìn ban đêm.
Trước xung đột với Ukraine, Nga có khoảng 130 trực thăng Ka-52 và 108 chiếc Mi-28.
Thiệt hại nặng và chiến thuật mới
Ukraine và Nga đã sử dụng trực thăng để tấn công lẫn nhau ngay từ những ngày đầu xung đột. Chỉ vài giờ sau khi phát động chiến dịch quân sự, hàng chục chiếc Mi-8 của Nga chở theo hàng trăm lính nhảy dù và được trực thăng tấn công Ka-52 hỗ trợ, tràn vào sân bay Hostomel nhằm chiếm đường băng để mở đường cho máy bay máy bay vận tải chở quân và thiết bị hạ cánh. Ukraine sau đó đã triển khai Mi-24 để đối phó và buộc lực lượng Nga rút khỏi Hostomel.
 |
Trực thăng Mi-8 của Nga bị phá hủy tại sân bay Hostomel hôm 8-7. Ảnh: Maxym Marusenko/NurPhoto/Getty Images |
Quân đội Ukraine đã triển khai 16 trực thăng Mi-18 tham gia nhiệm vụ tiếp tế và yểm trợ trên không cho lực lượng bị Nga bao vây tại nhà máy thép Azovstal trong cuộc chiến tại Mariupol. Ít nhất hai trực thăng đã bị bắn rơi khi làm nhiệm vụ.
Khi cuộc chiến vẫn đang tiếp diễn, cả Nga và Ukraine đều tổn thất đáng kể về trực thăng trong chiến đấu. Nhiều video xuất hiện cảnh những chiếc Mi-24, Mi-28, Mi-8 và Ka-52 của Nga bị bắn hạ. Binh sĩ Ukraine cũng ghi lại cảnh họ bắn hạ trực thăng Nga bằng tên lửa chống tăng.
Theo trang tin Business Insider, tính đến cuối tháng 8, giới quan sát xác nhận Ukraine mất 13 trực thăng, trong đó có bảy chiếc Mi-8 và hai chiếc Mi-24. Còn Nga mất 12 chiếc Mi-8, chín chiếc Mi-24/35, bảy chiếc Mi-28 và 16 chiếc Ka-52. Con số thiệt hại thực tế của hai bên có thể còn cao hơn.
Khi chiến tranh kéo dài và mất mát gia tăng, Nga và Ukraine đã áp dụng chiến thuật mới để tránh bị phát hiện và tránh hỏa lực của đối phương. Những chiến thuật mới này bao gồm điều khiển trực thăng bay ở độ cao cực thấp và sử dụng tên lửa tầm xa không có dẫn đường.
